Menig bekende Nederlander eindigt op begraafplaats Zorgvlied. Maar ook de gewone sterveling maakt hier werk van zijn zerk.
Begraafplaats Zorgvlied aan de Amstel heeft er binnenkort een topattractie bij: het graf van levenskunstenaar Peter Giele. Nu zie je de plek nog over het hoofd, want die is overwoekerd door klimop en alleen te herkennen aan de gelamineerde kleurenfoto erboven. Maar na vijf jaar onenigheid tussen begraafplaats en weduwe komt er een grafmonument. Kunstenaar Joep van Lieshout ontwierp een polyester cabine in de vorm van een gestileerde schedel, waarin twee bezoekers tegelijk zich liggend op Giele kunnen overgeven aan meditatie. De moderne interpretatie van het aloude grafhuis kreeg de macabere titel Giele Skull.
Zorgvlied weigerde aanvankelijk het monument omdat andere bezoekers zich dood zouden schrikken ‘als er ineens iemand uit het graf zou stappen’. Het monument zou ook detoneren tussen de andere graven op het deel van Zorgvlied waar Giele rust – schuin tegenover de ingetogen kei van Frans Halsema. Volgens Zorgvlied was de enige oplossing om Giele te verplaatsen naar een nieuw grafveld, speciaal bestemd voor artistieke en mogelijk aanstootgevende monumenten. Maar weduwe Inez de Jong zag niets in een herbegrafenis en noemde de beoogde plek ‘het gekkenveldje’.
Paradiso
Dat gekkenveldje heet Paradiso en ligt op het nieuwste gedeelte, in de verste uithoek langs de ringweg. Op Zorgvlied kan veel, maar op Paradiso kunnen, in de woorden van de begraafplaatsbeheerder, ‘alle remmen los’. Een reusachtige gorilla tooit het graf van de vorig jaar geliquideerde crimineel Jules Jie – bijnaam Sjuul Bamie. Een al even kolossale bronzen engel staat op het graf van Herman Brood. Twee palmbomen in een teil zijn de enige elementen die de naam Paradiso nog enigszins rechtvaardigen.
Zorgvlied is het Père-Lachaise van Nederland. Zo’n beetje heel beroemd Amsterdam rust hier (zie kader). Maar Père-Lachaise-achtige taferelen zijn ver te zoeken. Het beroemdste graf in Parijs, van rockster Jim Morrison, is een bedevaartsoord voor fans. Het graf wordt letterlijk platgelopen, gaat permanent gehuld in cannabisnevelen en de omringende monumentale grafhuisjes zijn volgeklad met odes aan Morrison. Alles wat loszat aan het graf werd gestolen, inclusief het standbeeld van de zanger. Al dertig jaar wil Père-Lachaise Jim Morrison kwijt.
Engel
Anders is het in Amsterdam bij het graf van Herman Brood. Zijn bronzen engel kijkt neer op een uitgestorven Paradiso. Nergens een fan te bekennen. “Alleen zijn vrouw komt af en toe op bezoek,” vertelt een medewerker van de begraafplaats. Op het graf van Brood groeien wat vetplantjes, twee rode rozen steken uit een plantenbak en tegen de steen leunt een schilderij. De meeste aandacht trekt een wit hoofd van Brood. Gekleid door een fan, ongetwijfeld met goede bedoelingen, maar mooi is anders. Ook Xandra Brood kon het waarschijnlijk niet waarderen; bij mijn volgende bezoek is de gekleide buste vervangen door een bolchrysant.
De uitvaart van Brood was een rumoeriger spektakel. Maar dat speelde zich niet op Zorgvlied af; de dienst was op begraafplaats Westgaarde, want Zorgvlied heeft geen crematorium. Het zou zomaar kunnen dat Zorgvlied daarom onlangs een nog beroemdere uitvaart misliep: André Hazes werd gecremeerd op Westgaarde, terwijl zijn moeder rust op Zorgvlied. Geen goede zaak en daarom wil Zorgvlied een crematiefaciliteit. Maar de gemeente vreest voor stankoverlast.
Discokoning
André Hazes hebben ze dan niet, maar daar hoeft Zorgvlied niet rouwig om te zijn: dode BN’ers zijn er in overvloed. En ze stonden garant voor spectaculaire uitvaarten. Als de dag van gisteren herinneren de medewerkers zich de begrafenis van Annie M.G. Schmidt. Ze kwam per rondvaartboot en honderden belangstellenden zongen aan haar graf uit volle borst mee met een vrolijke medley van haar liedjes.
Discokoning Manfred Langer arriveerde per roze lijkwagen in een roze kist, gedragen door roze gogo-dansers. Het was een drukte van jewelste op Zorgvlied: ‘Het lijkt hier wel de iT,’ zei iemand. Rond het graf sloeg iedereen aan de whisky en wodka. Peter Giele arriveerde ook over de Amstel, in een open kist. De volgboten waren volgestouwd met vlammenwerpers en een kanon voor saluutschoten.
Rijtoer
Vroeger was het niet anders. De begrafenis van de legendarische acteur Louis Bouwmeester – vorig jaar werd zijn grafsteen nog gerestaureerd – was in 1925 een mediaspektakel. Binnen- en buitenlandse kranten deden verslag van de rijtoer per koets, van de Stadsschouwburg naar Zorgvlied. Amsterdam liep uit: langs de route en op de begraafplaats stonden tienduizenden bewonderaars.
In het RTL4-programma De 10 indrukwekkendste begrafenissen aller tijden kwamen Manfred Langer en Herman Brood net onder prinses Diana en Elvis Presley. Logisch dat ook andere BN’ers azen op een plekje op Zorgvlied. Connie Palmen schreef dat ze zich na haar dood weer op Zorgvlied voegt bij haar geliefde Ischa Meijer, Rinus Michels gaat terug naar zijn overleden vrouw en Jeroen Krabbé kwam langs om een mooi plekje aan de Amstel uit te zoeken. Slechts een enkeling wil dat niet; Freddy Heineken gaf de voorkeur aan Noordwijk boven zijn familiegraf op Zorgvlied. Dat was hem ’te vochtig’.
Zocher
Al sinds de opening in 1870 heeft Zorgvlied een grote aantrekkingskracht op beroemd Nederland. In de tweede helft van de 19e eeuw, toen de toenmalige babyboomers bij bosjes vielen, schoten nieuwe begraafplaatsen als paddestoelen uit de grond. De gegoede burgerij koos voor Zorgvlied, vanwege de pittoreske ligging aan de Amstel en de oncalvinistische tuinarchitectuur van Zocher, de ontwerper van het Vondelpark. Sindsdien groeide Zorgvlied onstuimig. Tegenwoordig zijn er zo’n 17 duizend graven, door de jaren heen werden er minstens honderdduizend overledenen te ruste gelegd.
De praalgraven zijn prachtig. Konijnen, fazanten en eekhoorns schieten langs je benen op de kronkelige paadjes. Van de tuinfluiter tot de tjiftjaf kwetteren er zo’n vijftig verschillende vogelsoorten. En de waarde van het stokoude bomenpark werd ooit becijferd op ruim tweeënhalf miljoen gulden. Amsterdammers komen graag naar het ‘begraafpark’ voor een zondagse wandeling. En dat terwijl Zorgvlied niet eens Amsterdams is – door de Amsterdamse annexatiedrift én de aloude wet dat iedere gemeente een algemene begraafplaats moet hebben, werd Zorgvlied een Amstelveense enclave, omklemd door de Amsterdamse Rivierenbuurt.
Bierblikjes
Toch wil de gemiddelde Amsterdammer hier best dood gevonden worden. Dat kan. Zorgvlied heeft de naam van elitebegraafplaats, maar dagelijks zijn er gemiddeld twee doorsnee koffie-met-cake-uitvaarten. In tegenstelling tot Père-Lachaise is Zorgvlied betaalbaar voor de gewone sterveling: voor zo’n zeshonderd euro heeft u al een knap graf voor tien jaar. Het nieuwere gedeelte van de begraafplaats ligt vol met die ‘gewone’ graven. Sommige staan bomvol tuinkabouters, engeltjes van Blokker, Amsterdammertjes of lege bierblikjes. Het is niet meer zo exclusief als vroeger, toen de rijke plantagehouder Dorrepaal zijn decadente tempel met grafkelder en metershoge engel liet verrijzen.
Niet alleen de graven gaan met hun tijd mee, ook Zorgvlied. De begraafplaats denkt tegenwoordig in doelgroepen. Behalve de aloude katholieke, protestantse en gereformeerde delen, een urnenveld en het ‘gekkenveldje’ is er nu ook een apart stuk voor kindergraven. Binnenkort wordt daar een ‘kindermonument’ onthuld – een vadermonument en een moedermonument waren er al.
Ritueel
Nog zo’n noviteit: Rosa Alba, het veld waar islamitisch begraven wordt. Zo’n 150 moslims liggen er nu, overwegend van Surinaamse afkomst, en er is plek voor nog eens dat aantal. Het loopt nog niet storm; Marokkaanse en Turkse moslims willen meestal nog terug naar hun vaderland.
Niettemin zijn de medewerkers van Zorgvlied inmiddels wandelende encyclopedieën op het gebied van islamitische begrafenissen: moslims worden liefst binnen 24 uur begraven, zonder kist en in een ondiep graf. De nabestaanden doen zo’n beetje alles zelf, van het ritueel wassen van de overledene en het dragen van de kist tot het dichtgooien van het graf. Een makkie voor de uitvaartondernemer. Bovendien: terwijl het graf van menig christen moet hij na een jaar of tien ruimen, maar de moslim heeft recht op eeuwige grafrust.
Bij de inrichting van het moslimveld waren de Zorgvlied-medewerkers echter nog niet zo goed op de hoogte. Daardoor wees de helft van de graven de verkeerde kant op – Zorgvlied was even vergeten dat moslims graag begraven worden met hun hoofd richting Mekka.
Zorgvlied, Amsteldijk 273, Amsterdam. Tel. 020-6445236. Openingstijden: maandag-vrijdag 08.15-16.45 uur, zaterdag en zondag 10-16.45 uur