Op het dak van de Beierse Alpen bouwde Adolf Hitler zijn vakantieparadijs. De Führer verveelde zich er te pletter, maar één blik uit het raam vertelt dat hij niet zomaar voor Berchtesgaden koos. Puike plek voor een luxueus spahotel met vijfsterrenpanorama.
De Alpenland Express rolt het station van Berchtesgaden binnen. Met een hal vol muurschilderingen, royale wachtruimtes en pompeuze voorgevel doet dit Hauptbahnhof in grandeur niet onder voor het centraal station van München. Maar die Beierse hoofdstad telt anderhalf miljoen inwoners, terwijl Berchtesgaden een alpendorp is van zevenduizend zielen. Hier is iets geks aan de hand.
Berchtesgaden was in 1938 uitgegroeid tot het tweede machtscentrum van de nazi’s. Hitler verpoosde op de Obersalzberg bij het dorp in zijn Berghof. Het pied-à-terre had een meeslepend uitzicht op drie kilometershoge eeuwig besneeuwde alpentoppen en zijn geliefde Oostenrijk. Hier bekokstoofde hij de invallen van Polen en Tsjechoslowakije. Op het terras fêteerde hij de Franse premier Laval, Britse prins Edward, Belgische koning Leopold en goede vriend Mussolini. Blondi kwispelde er tussendoor en Eva Braun maakte kleurige home movies.
Als die voorname gasten per trein in de Beierse alpen arriveerden, haalde de Führer ze hoogstpersoonlijk af. Berchtesgaden verdiende daarom een fatsoenlijk station. Met directe lijnen naar München en Berlijn, opgetrokken uit marmer en opgesmukt met bronzen adelaars en wapperende swastika’s. Er is weinig aan het oversized treinstation veranderd. Dezelfde mozaïek van een trotse vaandeldrager inLederhosen tooit de zijmuur – wel zijn de steentjes eruit gepulkt die vroeger een hakenkruis vormden.
Ferienparadies
De stationskiosk verkoopt ansichtkaarten van het Hitlerhaus vor und nach der Zerstörung, dvd’s vol kleurenfilmpjes van Hitler in zijn bergen en aanstekers met de afbeelding van de Berghof. Het Hitlertoerisme tiert welig. Jaarlijks trekt hetBerchtesgadener Land een half miljoen toeristen. Grote trekpleister is de natuurpracht – de Watzmann is Duitslands op één na hoogste berg en de Königssee het allermooiste alpenmeer – maar standaard staat ook Hitlers berg op het programma.
Van het Ferienparadies van de Führer is niet veel over – daar zorgden 1300 bommen van de Royal Air Force wel voor. De ruïne van de Berghof werd opgeblazen om te voorkomen dat het een pelgrimsoord voor neo-nazi’s werd. De oprijlaan is nu een bemost bospad, een muur van een meter of twintig is het enige wat van Hitlers vakantiehuis resteert. Ik kom er toevallig langs als ik van mijn pension naar het oorlogsdocumentatiecentrum wandel. Ik zie er de fundering van de Berghof in, maar uit het bosschage komt een obscuur figuur tevoorschijn om te vertellen hoe het wél zat.
“Guck mal,” zegt de Duitser terwijl hij een plattegrond uit mijn handen grist, “hier zie je die muur. Geen fundering, maar een bergstut achter het huis. Waar we nu staan, was het terras. Achter die bomen het uitzicht dat je kent van de kleurenfilmpjes. In de hoek is de ingang naar het bunkercomplex.” Inderdaad is een vierkant mangat te zien, volgestort met puin. Ik moet nog maar eens met wat vrienden terugkomen, benadrukt de man. “Dan graven we de boel uit. Da’s leuk, je weet nooit wat je vindt.” Bij de ruïne van de Berghof worden met enige regelmaat kleine altaartjes met bloemen opgeruimd.
Adelaarsnest
Een ander megalomaan nazi-bouwwerk bleef tijdens het bombardement ongeschonden. Nu staat het bovenaan het lijstje met bezienswaardigheden: het Adelaarsnest. Het kleine kasteel op de spits van de Kehlstein, op 1834 meter hoogte, was een cadeautje van Martin Bormann voor Hitlers vijftigste verjaardag. Vierduizend arbeiders werden aangerukt en met dynamiet werd een zes kilometer lange bergweg uit de rotsen geblazen. Dag en nacht, ook bij twintig graden onder nul. De klus werd geklaard in dertien maanden met dertig miljoen Reichsmark.
Een 124 meter lange marmeren tunnel voert naar het binnenste van de rots, waarna de laatste 124 meter gaat per lift – een enorm gevaarte van blinkend gepoetst koper, met groenleren zitjes en aangedreven door een onderzeebootmotor.
De knusse Speisesaal was voorzien van een keuken vol voorproevers, de achthoekige salon kreeg een manshoge open haard van rood Carrara-marmer – cadeautje van Mussolini. Vanaf het zonneterras met 360-graden-panorama leidde een pad over de bergkam naar een wispelturig berglandschap, goed voor urenlange wandelingen. Althans, dat was de bedoeling. Maar Hitler vond het niks. In de lift kreeg hij het benauwd en ook boven brak het zweet hem uit – wegens claustrofobie en hoogtevrees bezocht de Führer het Adelaarsnest maar een keer of tien.
Bratwurst en bier
De liftjongen brengt dagelijks duizenden nieuwsgierigen naar het gemütliches Tourismusrestaurant dat het Adelaarsnest nu is. Behalve Bratwurst en bier belooft het menu Apfelstrudel en Käsetorte, onder het kopje Süsses Gipfelglück. De bediening gaat gepaard met Beierse barsheid en twee souvenirwinkels draaien overuren. Het best verkochte aandenken: een handbeschilderde gipsen miniatuur van het nazi-kasteeltje. Op het terras belt een echtpaar naar hun dochter in de VS: “Hi honey, we’re on top of the Eagle’s Nest. Ain’t that cool?”
Het Adelaarsnest is voor Beieren als de Eiffeltoren voor Parijs. Camera’s klikklakken continu, een Engelse vrouw gaat ginnegappend op de foto terwijl ze de Hitlergroet brengt. Een ober werpt haar een vernietigende blik toe. “Oh, sorry. Maybe that was a bit too much.”
Ingetogener is de stemming in het nieuwe documentatiecentrum. Beklemmende foto’s, gezwollen toespraken en een overzichtskaart van de concentratiekampen vertellen de verschrikkingen van de oorlog. Een maquette maakt inzichtelijk hoe onschuldig het leven op de Obersalzberg was voordat de nazi’s kwamen.
Wunderbares Aussicht
In 1877 opende hier het eerste pension. Gebirgskurhaus Moritz maakte furore bij de toenmalige jetset: Sigmund Freud kwam vakantievieren, net als componist Johannes Brahms en de Beierse prins Luitpold. Adolf Hitler kwam voor het eerst in 1923, op visite in het Sonnenhäusl van zijn vriend Dietrich Eckart. “Een smalle, steile bergweg in de sneeuw,” memoreerde Hitler later, “waar geen einde aan komt. Ik beklim de Himalaya, ben ik ineens een berggeit geworden? Mijn god, had men geen betere plek kunnen bedenken?”
De volgende ochtend is Hitler verkocht: “Als ik wakker word, is het al licht. Ik loop naar de veranda en kijk naar buiten: ist das wunderbar! Het uitzicht op de Untersberg, unbeschreiblich!” Het slaperige gehucht zou snel veranderen. Na zijn gevangenisstraf wegens de mislukte Bierkellerputsch kwam Hitler terug om in alle rust Mein Kampf te voltooien. De bescheiden berghut die hij huurde voor honderd Reichsmark per maand, zou hij voortdurend vertimmeren – Hitler was zijn eigen architect en interieurontwerper – tot het uiteindelijke alpenpaleis met 1800 vierkante meter vloeroppervlak, dertig kamers en in de kelder een kegelbaan.
Op de schop
Buiten had secretaris Bormann de taak om de berg op te lappen. Vierhonderd bewoners werden weggepest, onder wie Hitlers naaste buurman. Hotel zum Türken stond pal naast de Berghof, kwam handig van pas als onderdak voor het SS-elitekorps van Hitlers persoonlijke lijfwachten en dus werd pensionhouder Karl Schuster heengezonden naar Dachau. Nazi-bobo’s groepeerden hun stulpjes rond het vakantiehuis van de Führer. Hermann Göring bouwde een chalet met zwembad, verderop verrezen een woning en atelier voor Albert Speer en Martin Bormann transformeerde een sanatorium tot woonhuis met uitzicht op de Berghof.
In tien jaar tijd verrees een zelfvoorzienend militair complex met SS-kazerne, ziekenhuis, vip-hotel, crèche en een theater. Als Hitler vakantievierde op zijn berg, verkaste de hele Rijkskanselarij mee vanuit Berlijn. Het Führersperrgebiet werd omheind met prikkeldraad en bewaakt door duizenden SS’ers. De oorlog brak uit en Hitler besefte dat zijn Alpenfestung een makkelijk doelwit was. Een immens bunkersysteem kwam er: zes kilometer aan gangen met appartementen, kantoren en keukens.
Ondergronds dorp
Via de achterdeur van Hotel zum Türken daal ik af in dat geheime ondergrondse dorp. Het is een erbarmelijke schuilplaats – het biedermeiermeubilair staat er niet meer, net als de onderzeebootmotor die het warm en droog hield. Het is leeg, krap, schemerig, koud en nat.
Langs gevangeniscellen, wapen- en machinekamers en het hondenhok van Blondi kom ik bij het domein van Hitlers persoonlijke lijfwacht. Zijn Baderaum is te herkennen aan de restanten van het toilet en een nis voor de douche, daarachter is de slaapkamer en om de hoek de woonkamer. Een deur verderop begint deFührerbunker met de appartementen van Herr Hitler en Eva Braun. Die krijg ik niet te zien: wegens Unfallgefahr is de deur dichtgemetseld.
“Papa, waarom staan al die Hitler-tekens op de muur?” vraagt een Duits jongetje. “Zo heten die niet, jongen. Dat zijn hakenkruizen.” Graffiti is alom, vooral in de vorm van gekras van toeristen die hun bezoek eeuwigheidswaarde willen geven. Aangrijpender zijn de ontelbare swastika’s, SS-logo’s en leuzen als ‘Der Füher lebt!’ (sic). Nog steeds is de Obersalzberg een pelgrimsoord voor Hitlers fanclub.
Zwarte Weduwe
In de bar van Hotel zum Türken ben ik ’s avonds bij een Berchtesgadener Pilsverzonken in een lijvig geschiedenisboek, als een morsige Nederlander en zijn Vlaamse vriend met millimeterkapsel terugkomen van hun dag sightseeing. Het stel is niet met frisse bedoelingen op Hitlers berg beland, blijkt als de Nederlander vrolijk vertelt over de website die hij runt voor Rost-van Tonningen – de hoogbejaarde ‘Zwarte Weduwe’ houdt hij op internet springlevend. Het wordt een woelige nacht.
Slapeloze nachten hebben ook Beierse bestuurders van dat soort foute Hitlertoeristen. Na de oorlog liep het nog los, toen de Amerikanen Hitlers vakantieparadijs overnamen als Armed Forces Recreation Center. Bovenop Hitlers wandelpaden kwamen een golfbaan, tennisvelden en skipistes. Na een laatste groep van recreërende Golfoorlog-veteranen gaven de Amerikanen het gebied in 1996 terug aan de Beierse regering. Die zat danig met de besmette berg in de maag.
Jaren van besluiteloosheid en geruzie later werd besloten de Obersalzberg zijn oorspronkelijke bestemming terug te geven. “De beste manier,” zo vond men, “om plekken die geassocieerd worden met het nazi-verleden te demystificeren, is het gewone leven weer zijn loop te laten nemen.” De toeristen moesten terugkomen en dus werden plannen gesmeed voor een hotel dat zó superluxueus en peperduur zou worden dat neo-nazi’s – vaak laag opgeleid en onbemiddeld – er niets te zoeken hebben.
Designnachtkastjes
Op vijf minuten kuieren van de restanten van de Berghof flonkert het wellnesshotel van vijftig miljoen euro me tegemoet. Vijf sterren, een hip interieurdesign, 138 kamers en suites, twee restaurants, drie bars en een spa. “Die moderne poespas,” zei een meisje bij de toeristeninformatie eerder, “dat heeft niets met onze Beierse cultuur te maken. En het hele hotel is bruin, de kleur van de nazi’s. Wij noemen hetdas HitlerConti.”
De glossy hotelbrochure denkt er anders over: “It’s not just a peak, it’s a treat.” Dit is het eerste mountain resort van InterContinental, in Nederland bekend van het exclusieve Amstel Hotel. Inderdaad is alles bruin, of wit of mokkakleurig. En rond: het hotel, de terrassen, restaurants en de spa. Niet zomaar, want het panorama speelt de hoofdrol – zelfs de badkamers hebben zeeën van glas.
‘Reichskanzler Adolf Hitler-Höhe’ heette deze plek ooit. Hier stonden de huizen van Bormann en Göring en in kassen werd groenvoer verbouwd voor de vegetarische Führer. De heuvel, die nu Eckerbichl heet, werd twaalf meter afgetopt om te voorkomen dat er opnieuw een groot gebouw monumentaal boven het landschap zou uittorenen. Op de designnachtkastjes ligt gewichtige bedlectuur: Die tödliche Utopie. Bilder, Texte, Dokumente, Daten zum Dritten Reich – een vijfhonderd pagina’s dikke pil vol nazi-terreur.
Trots toont de conciërge me de Presidentiële Suite, een buitenproportioneel penthouse van 175 vierkante meter, met eettafel voor tien en een apart verblijf voor kindermeisje, bodyguard en butler. De grootste van de drie badkamers is ingericht door Philippe Starck. Voor 2500 euro per nacht badder je met uitzicht op het Adelaarsnest.
Schildersoog
Hoe gelikt het InterContinental ook is, ik ben in mijn nopjes met mijn piepkleine pension. De goedkoopste InterConti-kamer doet 250 euro, terwijl ik voor 50 euro klaar ben. Belangrijker is dat de geschiedenis hier niet op het nachtkastje ligt, maar van de muren druipt – Hotel zum Türken hangt vol met ingelijste zwartwitfoto’s, plattegronden en schilderijen. Vanaf mijn houten balkon heb ik hetzelfde uitzicht als de Führer.
Het moet gezegd: Hitler had een schildersoog voor fraaie landschappen. Dit is de mooiste plek van Duitsland. Zo bekeken hebben de Beiers groot gelijk om de berg in volle toeristische glorie te herstellen. De komende dagen trek ik eropuit naar al het moois in de omgeving: slenteren door de kunstig beschilderde binnenstad, boottochtje hier, kabelbaantje daar. Maar ook als ik afdaal van Hitlers berg blijft de geschiedenis parten spelen.
Net als ik ging Hitler graag schuitjevaren op de Königssee. Voor een excursie klop ik aan bij het reisbureautje naast het station – ooit de eersteklas wachtkamer van nazi-bonzen. Alle bussen zijn beplakt met levensgrote afbeeldingen van het Adelaarsnest. En van het station naar het koninklijk paleis wandel ik over de voormalige Adolf Hitler-Strasse. Bij elke stap die ik zet, hijgt de Führer in mijn nek.
Verwennerij op grote hoogte
Kuren is populair in Duitsland, maar in Berchtesgaden begint u er maar niet aan; de Watzmann Therme is slechts een veredeld zwembad. Voor een ouderwets chic kuuroord moet u helemaal naar Baden-Baden aan de overkant van Zuid-Duitsland. Maar voor modérne verwennerij is er geen betere plek dan de Obersalzberg. De hemels witte designspa van het InterContinental Resort is uitgerust met sauna’s, natte en droge massagekamers voor één of twee, plus een ronde suite die werd ontworpen door het Zwitserse cosmeticamerk La Prairie, beroemd om hun kaviaarcrèmes. Decadente smeerseltjes zijn er hier wel meer: het Australische Li’Tya is zó exclusief dat niemand het kent – The Mountain Spa van InterConti is de eerste die hun ecologische spa-spulletjes in Europa mag gebruiken. Het spamenu telt zes pagina’s met 33 behandelingen, van een klassieke massage van twintig minuten voor drie tientjes tot een vierdaags relaxpakket van duizend euro. Aanlokkelijk klinken de Lomi-lomi-massage met vier handen (90 min., € 250), de warme-stenen-massage (90 min., € 120) en de Young Diva Facial (60 min., € 120). De specialiteit van het huis belooft voor honderd euro per uur een luxueuze kliederboel: een scrub met lokaal bergzout, dan een poeslieve massage met etherische olie en tot slot een bad in geneeskrachtige modder uit ondergrondse zoutmeren. Goedkoop is The Mountain Spa niet, maar wel super-de-luxe en let op: bij elke massage met vier handen krijgt u een mini-scrub cadeau en met alle behandelingen van anderhalf uur komt een glas champagne. Ook niet-hotelgasten zijn welkom.
Bezienswaardigheden
Het panoramische Berchtesgadener Land heeft behalve Adolf & Co. véél meer te bieden. Van zonnebakken tot zoutgrot en van sprookjeskasteel tot Sound of Music: tien tips voor een fijne Ausflug.
Königliches Schloss
Koning Ludwig I was dol op Berchtesgaden en bouwde in het dorpshart een pompeus roze paleis met zwierige interieurs vol barok, biedermeier en rococo. Dat is Berchtesgadens topattractie, andere troeven zijn de kunstig beschilderde koopmanshuizen, de terrassen voor Kaffee und Kuchen en het Heimatmuseum voor Dirndls en Lederhosen. www.tourismus-berchtesgaden.de
Königssee
Favoriet uitje van koning Ludwig: schuitjevaren op het smaragdgroene water van Duitslands schoonste en hoogstgelegen meer. Aan alle kanten omgeven door torenhoge bergmassieven met watervallen, is de fjordachtige Königssee alleen per boot te verkennen. www.bayerische-seenschifffahrt.de
Obersalzbergbahn
De rode open bakjes boezemen geen vertrouwen in, maar het kabelbaantje van Berchtesgaden naar de Obersalzberg is de omweg waard. Bij tussen- en eindstation leiden stille wandelpaden langs prachtige panorama’s en af en toe een gemoedelijke Stube met lokale specialiteiten.www.obersalzbergbahn.de
Jennerbahn
De Jennerbahn is moderner en drukker. In 25 minuten naar de 1874 meter hoge top van de Jenner voor een adembenemend uitzicht op wel honderd alpentoppen. Bewegwijzerde wandelpaden krioelen door het Nationalpark Berchtesgaden, een 210 vierkante kilometer groot natuurreservaat met steenarenden.www.jennerbahn.de
Zoutberg
Berchtesgaden werd rijk dankzij het ‘witte goud’. De voormalige zoutmijn is nu een enerverend uitje met de kids: in werkkleren van de kompels roetsjt u in mijnkarretjes, over glijbanen en op een vlot door de mijn, langs een glinsterende zoutgrot en over een onderaards zoutmeer.www.salzwelt.de
Salzburg
Een halfuurtje van Berchtesgaden ligt de geboortestad van Mozart. De grote componist viert zijn 250e verjaardag met talloze concerten en evenementen; ziewww.mozart2006.net. Bent u Wolfgang even beu, dan is er de Sound of Music Tour langs alle filmlocaties; zie www.panoramatours.at
Sprookjeskasteel
‘Bayern braucht Kultur,’ vond koning Ludwig II en daarom trok hij door Beieren een spoor van kitscherige kastelen. Neuschwanstein, met een balzaal geïnspireerd op Wagners Parsifal en een druipsteengrot van papier-maché, stond model voor Disneys sprookjeskasteel.www.neuschwanstein.de
Winterpret
Met vijf skigebieden en 58 kilometer piste deed Berchtesgaden in 1992 een gooi naar de Olympische Winterspelen. Rodel-, bobslee- en kunstijsbanen zijn er, plus een nieuw snowboardparadijs. Duitslands beroemdste skidorp is vlakbij: Garmisch-Partenkirchen. www.berchtesgadener-land.com Buurdorpen Niet overslaan: Berchtesgadens pittoreske buurdorpen. Bischofswiesen, Marktschellenberg, Ramsau en Schönau hebben elk hun eigen attracties, zoals knappe pelgrimskerkjes en Duitslands grootste ijsgrot.www.berchtesgadener-land.com
München
Goede kans dat u op weg naar Berchtesgaden door München komt. Blijf minstens een dag plakken, want de Hauptstadt van Beieren is verrassend veelzijdig, met oergezellige biertuinen en Beierse oubolligheid, maar ook überhippe musea, restaurants en loungebars.www.muenchen.de/tourismus
Berchtesgaden Praktisch
Beste reistijd
Berchtesgaden en de Beierse bergen kunnen het hele jaar. ’s Zomers schijnt de zon, ’s winters is dit het mooiste winterwonderland dat u zich kunt wensen. De attracties passen zich moeiteloos aan; zo wordt de golfbaan een skipiste.
Hoe kom je er?
Per vliegtuig naar Salzburg (vanaf € 210 retour all-in, www.transavia.com), of München (va. € 245, www.klm.nl), verder per bus (30 minuten vanuit Salzburg, € 4,20 www.svv-info.at) of trein (2½ uur vanuit München, ca. € 20, www.bahn.de). Per trein bereikt u Berchtesgaden met 2 of 3 overstappen in ca. 10 uur (www.ns.nl/internationaal). Per auto doet u de duizend kilometer in negen uur (route.anwb.nl).
Vervoer ter plekke
Vanaf Berchtesgaden Hauptbahnhof bereikt u de Obersalzberg met bus 9538; uitstappen bij halte Dokumentation. (Let op: de laatste bus rijdt rond 18:00 uur.) Vanaf de parkeerplaats bij het documentatiecentrum vertrekt bus 9549 naar het Adelaarsnest (van mei tot oktober; in het winterseizoen is het Adelaarsnest gesloten). Vanaf het treinstation zijn alle bezienswaardigheden in de omgeving per bus bereikbaar, maar alleen overdag. Info: www.rvo-bus.de. Tip: pik meteen bij aankomst bij de toeristeninformatie een Busfahrplanop.
Taxi
Wilt u ’s avonds zonder eigen vervoer op stap, dan zijn er taxi’s. Er is een standplaats voor het station of u belt 4041 (met uw mobiel: +49 8652 4041). Een taxi bellen kan in de papieren lopen, want de meter gaat meteen aan bij het wegrijden.
Accommodatie
De goedkoopste kamer van Hotel zum Türken (Hintereck 3, Obersalzberg, tel. 0049 8652 2428, www.hotel-zum-tuerken.de) kost € 31 inclusief ontbijt, een tweepersoonskamer met bad en balkon met droomuitzicht is er vanaf € 92. Kamerprijzen in het InterContinental Resort (Hintereck 1, Obersalzberg, tel. 0049 8652 97550,berchtesgaden.intercontinental.com) variëren van € 250 voor een standaard tweepersoonskamer met tegenvallend uitzicht tot € 2.500 voor de Presidentiële Suite.
Leesvoer
De Obersalzberg bezoekt u bij voorkeur met een koffer vol geschiedenisboeken. De beste zijn Hitlers Berg van Florian Beierl en Nachbar Hitler van Ulrich Chaussy. Ter plekke kopen of bestellen viawww.plenk-verlag.com
Websites
www.thirdreichruins.com: onuitputtelijke Engelstalige informatie over álle verdwenen en nog bestaande nazi-bouwwerken op de Obersalzberg en in Berchtesgaden.
www.obersalzberg.de: het documentatiecentrum licht een tipje van de sluier op.
www.berchtesgadener-land.com: alle toeristische informatie uit de wijde omtrek bij elkaar in een modern jasje.
Informatie
Voor vertrek: Duits Verkeersbureau, tel. 020 697 8066,www.duitsverkeersbureau.nl.
Ter plekke: Berchtesgadener Land Tourismus, Königsseer Strasse 2 (tegenover het station), tel. 0049 8652 9670, www.berchtesgadener-land.com
Hitlers reisgids
’s Zomers zonnebaden en bergwandelen, ’s winters rodelen en skiën en Jahresrund genieten van Beierse gastvrijheid. Kan allemaal, maar naar de Obersalzberg kom je vooral voor een duik in de duistere geschiedenis. In een ongeluksgetal aan beladen locaties: hoe staat het met Hitlers vakantieparadijs?
De Berghof
Van Hitlers luxueuze vakantievilla bleef na het bombardement op de Obersalzberg in april 1945 niet veel over. In 1952 werd de ruïne opgeblazen om een einde te maken aan de functie van pelgrimsoord voor Hitler-bewonderaars. De garage, waarop vroeger het beroemde terras lag, werd pas in 1995 opgeruimd. Nu resteren alleen een muurtje aan het begin van de vroegere oprijlaan en een bergstutmuur die achter het huis langs liep. De ingang naar de Führerbunker is volgestort, de plek waar het huis stond is opgehoogd met slooppuin van de Platterhof (zie onder) en het uitzicht is dichtgegroeid. U komt er vanzelf langs wanneer u het bospad neemt van Hotel zum Türken naar het documentatiecentrum. Souvenirwinkels in de buurt verkopen ansichtkaarten met het ‘Hitler-Haus vor und nach der Zerstörung’.
Het Adelaarsnest
Tijdens de oorlog was de Obersalzberg als Führersperrgebiet verboden terrein voor gewone Duitsers en na de ‘bezetting’ door de Amerikanen bleef dat zo. Met één uitzondering: het Adelaarsnest, dat tijdens het bombardement door slecht zicht gespaard bleef, werd al in 1952 opengesteld als toeristische attractie. Het fortachtige huis bovenop de 1834 meter hoge spits van de Kehlstein huisvest nu een gemütliches Tourismusrestaurant. Overigens zegt de naam Adelaarsnest ofEagle’s Nest Duitsers niets; zij kennen het als Kehlsteinhaus. De bergweg ernaartoe is afgesloten voor auto’s; u komt boven met de Kehlsteinbus vanaf de parkeerplaats dichtbij het documentatiecentrum. Het Adelaarsnest is geopend van mei tot oktober. Tip: bezoek het Adelaarsnest zo vroeg mogelijk in de ochtend om de toeristenmassa’s voor te zijn. www.kehlsteinhaus.de
Dokumentation
Op een kwartier kuieren van de Berghof stond het Gästehaus Hoher Göll. Dat bescheiden bijgebouwtje van Pension Moritz (zie Platterhof) werd verbouwd en uitgebreid door Bormann en diende als diens kantoor en gastenverblijf. Decennialang stond het te vervallen, totdat het werd verbouwd en in 1999 opende als oorlogsdocumentatiecentrum. Van het vroegere Gästehaus bleef alleen het onderste deel van de voorgevel staan, waardoor het documentatiecentrum een moderne aanblik heeft. Binnen verschaft een aangrijpende tentoonstelling inzicht in alle nationaal-socialistische onheil en is een (gerestaureerd) deel van het bunkercomplex te zien. Verplicht onderdeel van uw bezoek aan Hitlers berg. Kom vroeg; vanaf elf uur arriveren de schoolreisjes. Entree € 2,50, audioguide (Duits of Engels) € 2,00. Salzbergstrasse 41, Obersalzberg, tel. 0049 8652 947 9660,www.obersalzberg.de
Hotel zum Türken
Dit archetypisch Beierse pension dankt haar naam aan de eigenaar van het eerste huis uit 1630 op deze plek, die viel in de oorlog tegen de Turken. In 1911 bouwde Karl Schuster er een houten chalet: Hotel zum Türken. Op honderd meter afstand verrees later Hitlers Berghof en Schuster werd verbannen naar Dachau. Zijn pension deed dienst als hoofdkwartier van de Reichssicherheitsdienst en als onderdak voor de Führerleibwache van de SS. Tijdens het bombardement op de Obersalzberg werd Hotel zum Türken zwaar beschadigd en daarna leeg geplunderd door geallieerde soldaten en Duitse burgers. Dankzij de Wiedergutmachung kon Schusters dochter het ‘Türkenhäusl’ terugkopen en na een grondige renovatie heropenen als pension. Nu wordt het bestierd door Schusters kleindochter, Frau Scharfenberg. De goedkoopste kamer kost 31 euro inclusief ontbijt, een tweepersoonskamer met bad en balkon met droomuitzicht is er vanaf 92 euro. Tel. 0049 8652 2428, www.hotel-zum-tuerken.de
InterContinental
‘Reichskanzler Adolf Hitler-Höhe’ heette de plek waar een kassencomplex de vegetarische Führer voorzag van vers groenvoer en de villa’s stonden van Bormann en Göring. Alleen hun privé-bunkers bestaan nog, maar die zijn hermetisch afgesloten. Als enige bewoner van de Obersalzberg had Reichsleiter Göring achter zijn huis een riant zwembad – ironisch genoeg poedelt u juist op deze plek nu in misschien wel de meest luxueuze spa van Duitsland. De opening van het InterContinental Resort Berchtesgaden zorgde in maart 2005 voor ophef en de bijnaam was snel bedacht: HitlerContinental. Eén ding is zeker: vakantievieren op Hitlers berg kan niet luxueuzer. Kamers variëren in prijs van 250 tot 2500 euro. Tel. 0049 8652 97550, www.berchtesgaden.intercontinental.com
De Führerbunker
In 1943 brak de luchtoorlog in volle hevigheid los. De Berghof en andere gebouwen werden provisorisch beschilderd in camouflagekleuren, maar dat verhielp niet dat Hitlers tweede machtscentrum – hoog in de bergen – een makkelijk doelwit was voor geallieerde bommenwerpers. Koortsachtig werd gebouwd aan een enorme schuilkelder. Binnen twee jaar kwam er een zelfvoorzienend ondergronds dorp met vijf kilometer aan gangen, appartementen, keukens, magazijnen, kantoren, archieven, elektriciteit, verwarming, ventilatie en een vernuftig gaswerend systeem. Het bunkercomplex is nog volledig intact en gedeeltelijk te bezichtigen. Via het documentatiecentrum bereikt u de gerestaureerde Platterhofbunker en door de achterdeur van Hotel zum Türken komt u in de Berghofbunker – tot vlakbij Hitlers ondergrondse appartement.
De Platterhof
In 1877 opende het allereerste pension op de Obersalzberg, het Gebirgskurhaus Moritz, en meteen kwam de toenmalige jetset eropaf: Sigmund Freud kwam hier vakantievieren, net als Arthur Eichengrün, de uitvinder van de aspirine, componist Johannes Brahms, en de Beierse prins Luitpold. Uitbaatster Mauritia Mayer werd een lokale beroemdheid toen schrijver Richard Voss haar in zijn roman Zwei Menschenvereeuwigde als ‘Judith Platter’ en na Mayers dood werd het pension omgedoopt tot Platterhof. De nazi’s breidden het uit tot een volkshotel voor de niet aflatende stroom Hitler-fans, maar die functie zou het nooit vervullen. De Obersalzberg werdFührersperrgebiet en de Platterhof werd opnieuw verbouwd tot luxehotel voor hoge officieren en belangrijke gasten. Na de oorlog namen de Amerikanen het over en zij gebruikten het tot 1995 als ‘General Walker Hotel’. In 2000 werd het gebouw, ondanks luide protesten van historici, gesloopt. Nu ligt er een parkeerplaats.
De Gutshof
Martin Bormann, die in zijn bouwwoede op de Obersalzberg door niemand werd afgeremd, had boeren als hobby. Graag wilde hij alle agrariërs van het Derde Rijk tot lichtend voorbeeld zijn en daarom bouwde hij een modelboerderij. Bormanns knechten hielden er allerlei soorten vee, het gebouw was uitgerust met een bijenhof, koelgebouwen voor melk en een smidse. Ook de groentekassen (zie InterContinental) en ‘Hitlers Schweinefarm’ hoorden bij Bormanns Gutshof. Na de oorlog namen de Amerikanen Bormanns weinig succesvolle modelboerderij in gebruik als onderdeel van hun Armed Forces Recreation Center. Het weiland transformeerden ze tot golfbaan die in de winter dubbelt als skipiste. Na het vertrek van de Amerikanen is die opengesteld voor het publiek. Voor Kaffee mit Kuchen of een warme prak kunt u terecht in het bijbehorende restaurant metSonnenterrasse. De oprijlaan begint aan de Salzbergstrasse van Berchtesgaden naar de Obersalzberg, op een kwartiertje (steil bergaf) wandelen van parkeerplaats en busstation. Er is ook een bushalte. www.golfclub-berchtesgaden.de
Hitlers theehuis
Vaak wordt het Adelaarsnest Hitlers theehuis genoemd, maar dat klopt niet. Het beviel de Führer niet in het Adelaarsnest; hij was claustrofobisch en kreeg het benauwd in de lift, en hij had hoogtevrees en kreeg het eenmaal boven dus ook benauwd. Wel maakte hij dagelijks met zijn hond Blondi een panoramische middagwandeling naar zijn eigenlijke theehuis op de Mooslahnerkopf, even voorbij de Gutshof. Tegenwoordig is de ruïne ervan te zien in het bos achter de vierde hole van de golfbaan.
Albert Speer
Behalve Göring en Bormann bouwde ook Hitlers lijfarchitect Albert Speer zijn optrekje op de Obersalzberg. Twee zelfs: een woonhuis en een zelfontworpen werkplaats. Na de oorlog betrokken de Amerikanen Speers studio bij hun Armed Forces Recreation Center als ‘Evergreen Lodge’; een gastverblijf voor viersterrengeneraals. Sinds 1995 stond het gebouw leeg, maar onlangs had InterContinental het tijdens de bouw van hun luxehotel in gebruik als hunVoreröffnungsbüro. Even verderop vervult Speers woonhuis ook nu nog de functie van privé-woning.
Hauptbahnhof
Het treinstation van Berchtesgaden is knap oversized voor een alpendorp van zevenduizend zielen. Het werd gebouwd in 1938 met als enig oogmerk om de hoge gasten te imponeren die met de Führerzug arriveerden in de Beierse alpen. De luxueus ingerichte wachtkamer aan de rechterkant, waar Mussolini wachtte tot Hitler eindelijk van zijn berg kwam om hem af te halen, huisvest nu een reisbureau. Aan de andere kant is het hoofdpostkantoor met op de zijgevel een door de nazi’s aangebrachte mozaïek, waaraan niets veranderd is, behalve dat het hakenkruis uit het vaandel is gepulkt.
Berchtesgadener Hof
Het voormalige Grand Hotel in Berchtesgaden werd in 1936 overgenomen door de nazi’s en omgedoopt tot Berchtesgadener Hof Hotel. De Britse Prins Edward en premier Chamberlain sliepen hier, net als Goebbels, Himmler en Rommel. Ook Eva Braun verbleef hier tijdens haar eerste bezoek aan Berchtesgaden, voordat ze introk bij Hitler in de Berghof. Vanaf 1945 was dit veertig jaar lang het tophotel van het Armed Forces Recreation Center. De Amerikanen breidden het uit met tennisbanen, een zwembad en ligbaden in de hotelkamers. Sinds hun vertrek in 1995 staat het Berchtesgadener Hof Hotel leeg.
Altfriedhof
Aan de grafstenen van Berchtesgadens kerkhoven is de bewogen geschiedenis van de Obersalzberg af te lezen. De bekendste naam op het Altfriedhof is de in 1923 overleden Dietrich Eckart, die Hitler in 1919 ‘ontdekte’ en de term ‘Führer’ uitvond. Hitler kwam voor het eerst op de Obersalzberg op de thee ging bij Eckart, die optrad als zijn mentor en suikeroom en aan wie Hitler het tweede deel van Mein Kampf opdroeg. Ook Mauritia Mayer rust hier, die in 1877 het eerste pension op de Obersalzberg opende, en Richard Voss, de schrijver die haar beroemd maakte als ‘Judith Platter’ – de reden dat het pension, later uitgebreid tot hotel voor nazi-bobo’s, de Platterhof zou gaan heten. Op het Bergfriedhof behalve een aantal nazi-officieren ook een echte Hitler: Paula, de zus van de Führer. Tot haar dood in 1960 leidde ze een teruggetrokken leven in een flatje in Berchtesgaden, waarna ze begraven werd onder een eenvoudig huisje onder de naam Hitler – als enige van de familie. Vijfenveertig jaar lang bleef ze er, totdat in juni 2005 het graf werd geruimd.
NU de tijd van je levenBergenHistorieNatuur
