Nieuwsbrief

Het verdriet van San Remo

De halve Britse en Russische adel vierde vakantie in de chicste badplaats van de Rivièra. Maar de glorie is vergaan en toeristen zijn bejaard en zeldzaam. San Remo is de gevallen grande dame van de belle époque.

Dat is even schrikken op de grens. Vanuit een flonkerende Franse dubbeldekker stap ik in Ventimiglia over op een aftandse Italiaanse dieseltrein. Van de zes tl-balken in mijn coupé zijn er vijf kapot. De toon is gezet: van de glitter en glamour in Monte Carlo naar de vergane glorie van San Remo gaat niet zonder overstap.

Ooit was het anders: Monaco was Europa’s armste land toen San Remo al hoogtij vierde. Tijdens de belle époque verstouwde het kustdorp met 20 duizend inwoners iedere winter datzelfde aantal aan deftige toeristen. Die aristocraten, tsaren en koningen wilden allemaal een optrekje met zeezicht en dus werden tweehonderd art nouvea-villa’s uit de grond gestampt. Elk jaar opende een nieuw luxehotel, zodat er uiteindelijk dertig vijfsterrenpaleizen stonden. Vergeet Nice en Cannes; de populairste badplaats aan de Rivièra was San Remo.

Deftige tsarina

Midden in het centrum staan ze op een rij te verkrotten: het ontzielde stationsgebouw waar in de belle époque de luxueuze hoteltrein uit Calais binnenrolde, het tien jaar geleden gesloten Hôtel de Paris waar ondanks alle Engelse gasten de voertaal het chiquere Frans was, en het Grand Hotel Astoria dat onlangs werd verlost van een kwijnend bestaan toen het Wedgwood-servies werd geveild en de deur op slot ging. Aan de Corso Imperatrice, vernoemd naar de Russische tsarina Maria Alexandrovna, een deftige hotelgast van het eerste uur, bieden de hedendaagse ruïnes een mismoedige aanblik.

Daar moet ik maar niet heen, denkt u? Fout. San Remo is een chique bejaarde dame die haar erfenis heeft verkwanseld. Geld voor een facelift heeft ze niet meer, maar ze zit bomvol boeiende anekdotes. Een tijdcapsule van jewelste. San Remo is reuze, voor een dag of drie – en daarna lonkt de rest van de kust en het achterland. Maar daarover later meer.

Spic en span

Aan de boulevard staat een monument voor lokale volksheld Pietro Bogge. In 1860, toen het massatoerisme nog uitgevonden moest worden, opende hij San Remo’s allereerste luxehotel. Nu loopt dat Grand Hotel Londra op haar laatste viersterrenbenen. De okergele verf bladdert van de buitenmuren, het ontbijt is een week oud, de mooiste suite moet het stellen met sofa’s van versleten bruine ribcord en het baliepersoneel speelt Fawlty Towers na. Een levend museum, maar wel een dat tweehonderd euro entree vraagt.

Van de dertig luxehotels heeft er één de tand des tijds doorstaan. De vijf sterren van het Royal blinken in de mediterrane zomerzon. Ook hier doet een kamer tweehonderd euro of meer, maar daarvoor krijg je portiers die buigen als knipmessen, goed voer en alles spic en span. Het Royal is lid van Leading Hotels of the World, de prestigieuze club van ’s werelds beste herbergen. Vlakbij staat nog zo’n suikertaart. Decennialang stond het Savoy Hotel leeg, maar ineens waren er bouwvakkers en nu wordt het weer San Remo’s grootste en meest luxueuze paleishotel – net als in 1899.

Villa Nobel

De toestand van de hotellerie is exemplarisch voor die van San Remo: deplorabel met her en der een lichtpuntje. De VVV heeft plattegrondjes met wandelroutes langs de twintig mooiste art nouveau-villa’s, maar die zijn allemaal niet van binnen te bezichtigen. Sommige van die monumentale villa’s worden bewoond door verarmde aristocratische erven, allemaal staan ze te verpauperen.

Prettige uitzondering is de villa van San Remo’s beroemdste inwoner, Alfred Nobel. Hij woonde er tot zijn dood in 1896 en bedacht er de beroemde Nobelprijzen. Op een aanlegsteigertje in de achtertuin blies hij dynamietstaven op, met gevaar voor eigen leven en veel kabaal – bevriend met zijn buren was Nobel niet.

Na decennialange leegstand was de villa vervallen en leeggeplunderd, maar in 1992 begon men aan de restauratie. Lab en kantoor werden nagebouwd met gelijkend meubilair en toen in een Italiaanse boerenschuur het bed van Nobel werd teruggevonden, kon zijn slaapkamer waarheidsgetrouw worden heringericht. Twee jaar geleden ging de villa open voor het publiek. Kundige gidsen staan in de startblokken om toeristen rond te leiden. Maar ze hebben niks te doen, want bezoekers zijn er niet.

Jurassic Park

Behalve wat Romeinse paars kleurgespoelde suikerspinnen op het strand is er in San Remo geen toerist te bekennen. De VVV, die huist in het voormalige Riviera Palace Hotel uit 1903, wordt eind dit jaar opgedoekt.

Bij elke stap in San Remo dringt de vergelijking zich op met nabuur Monte Carlo. Beide steden liggen aan rotsachtige kust rond een idyllische baai. Zowel Monaco als San Remo waren in trek bij de Britse en Russische aristocratie en werden steenrijk van hun somptueuze casino’s. De historische overeenkomsten zijn treffend, wat de hedendaagse verschillen des te schrijnender maakt.

Het ene Hôtel de Paris, naast het casino van Monte Carlo, is het archetypische luxehotel met suites voor tweeduizend euro per nacht. Het andere Hôtel de Paris, naast het casino van San Remo, staat al tien jaar leeg. In Monaco vloeit de champagne rijkelijk in door de staat gerunde luxehotels en nachtclubs, in San Remo krijgt de enige discotheek bij één klacht over geluidsoverlast bezoek van decarabinieri. De Grand Prix van Monaco is ’s werelds beroemdste Formule 1-race, de Rally van San Remo werd onlangs uit de competitie gekickt. In Monaco is het champagne, maar in San Remo zijn de rollators in de aanbieding: van 280 voor 196 euro.

Mijn gids van de VVV neemt me ’s avonds mee naar het uitkijkpunt op Capo Verde voor een wondermooie zonsondergang boven de baai van San Remo. “Natuurlijk,” zegt de geboren Sanremese, “kijken wij met afgunst over de grens. Misschien moeten we onze burgemeester eens rondleiden door Monaco. Alles wat ze daar goed doen, gaat hier mis.” Niet gek dat er geen toeristen zijn. “De paar die wel komen, zijn fossiel. Wij noemen San Remo ook wel Jurassic Park, haha.” Het cynisme is begrijpelijk; na twintig jaar trouwe dienst staat mijn gids binnenkort op straat.

Songfestival

San Remo is de wereldhoofdstad van de vergane glorie. De keizer van Duitsland, tsaar van Rusland en koning van Egypte zijn er niet meer. Eigenlijk heeft San Remo nog maar één troef: het Songfestival. Ieder jaar is San Remo even het centrum van Italië. Tientallen miljoenen Italianen zijn een week lang aan de buis gekluisterd, serieuze kranten schrijven er elke dag minstens vijf pagina’s over vol en er staat veel op het spel. Zóveel dat de beroemde Italiaanse schlagerzanger Luigi Tenco zich, nadat hij verloor, op zijn hotelkamer door het hoofd schoot.

Het festival dat de wereld verrijkte met Volare is niet San Remo’s enige pluspunt. De hoofdstad van de Riviera dei Fiori, de Bloemenrivièra, staat het hele jaar in bloei. Driehonderd dagen per jaar schijnt de zon, strandjes zijn er zat en ontelbare palmbomen en bloemenperken bieden een tropische aanblik. Na het peperdure snobisme van de Côte d’Azur is de pretentieloze Italiaanse chaos, compleet met Fiatjes 500 en Vespa’s Granturismo, een verademing.

Prettig popperig

Rondkijken in het casino is leuk: het interieur is zó seventies dat het weer hip is. Nog leuker is de heuvelop gebouwde oude stad, La Pigna, met het Santuario della Madonna della Costa parmantig op de piek. Je dwaalt zomaar een halve dag rond in de kronkelende middeleeuwse steegjes met kerkjes, poortjes, bruggetjes, pleintjes en een parkje – met excuus voor de vele verkleinwoorden, maar het is allemaal prettig popperig. Met uitzondering van uitzicht op stad en zee; dat is dramatisch panoramisch.

Een wandeling langs de trits belle époque-villa’s aan de Corso degli Inglesi is goed voor een stief uur vertier. Bij de Ligurische keuken lik je je vingers af en terrassen zijn talrijk. Dankzij de Italiaanse gelatimania koop je op iedere straathoek het lekkerste ijs. Afkoelen kan ook aan zee; voor een tientje huur je op een ligbed met een parasol om te bakken onder een dikke laag olio solare autoabbronzante. Liever actiever? Op naar de achttien holes van Golf degli Ulivi of ga snorkelen. In de zomer kun je zwemmen met de broertjes en zusjes van Willy en Flipper.

Lief water

Na een dag of drie heb je San Remo echter wel gezien. Dan huur je in de plezierhaven een bootje voor een dag dobberen op de Mediterraneo of pak de trein voor dagtripjes naar Portofino en Genua of een weekendje Cinque Terre. Maar met een auto wordt San Remo pas echt een feest.

Twintig haarspeldbochten later parkeer ik bij een dorp dat ‘lief water’ heet. Dolceacqua is een van le più belle città d’Italia. Ik roep òh en àh bij de aanblik van een stokoude boogbrug over de kabbelende Nervia. Hoog boven het middeleeuwse vestingdorp prikt een dramatische kasteelruïne door de wolken. De bejaarde bewoners lijken zo weggelopen uit een Bertolli-commercial – olijfolie en pasta maken ze ook, maar beroemd zijn ze om hun wijn. Die Rossese di Dolceacqua smaakt prima.

Botanisch paradijs

Terug aan de kust wacht een bevallige botanische tuin. Op zich niet bijzonder – het stikt ervan aan weerszijden van de grens – maar de Giardini Botanici Hanbury worden algemeen beschouwd als de allermooiste. Een regiment tuinmannen was nodig om de steenrijke Brit Sir Thomas Hanbury tevreden te stellen. Veertig jaar duurde het om de tuin rond zijn villa in La Mortola te transformeren tot kleurig en geurig paradijs vol reuzenpalmen, curieuze cactussen, tropische bloemen en alle citrusvruchten van de hele wereld.

Toeristen uit de wijde omtrek weten de tuin te vinden, maar ik heb na een mediterraan plensbuitje het rijk alleen. De tuin is verrukkelijk, het uitzicht spectaculair en de sinaasappels de zoetste die ik ooit geplukt heb. Ik hap een panini mozzarella weg op het terras aan zee en hoor dat Sir Thomas nooit meer wegwilde en in zijn zelfgeschapen paradijs begraven ligt onder een prieeltje. Zijn perzikkleurige villa wordt bewoond door wetenschappers van het Istituto Botanici, maar zijn nazaten houden nog een zomerhuis aan. Geef ze eens ongelijk.

Opgelapt spookdorp

Het loopt tegen theetijd. Op naar de volgende Brit, maar dan een die nog leeft. Ook Colin Wilmot heeft zijn eigen paradijs gemaakt. In Bussana Vecchia, een millennium oud vestingdorp met alweer een fiere kasteelruïne. In 1887 legde een aardbeving het dorp in puin, waarna de overlevenden een nieuw Bussana bouwden aan de kust. Zestig jaar lang was het oude Bussana een spookdorp, totdat een handvol hippies er in de jaren 60 heen trok.

Bussana Vecchia oogt van een afstandje molto pittoresco maar verlaten, want het kasteel en de kathedraal liggen nog in puin. Binnen zit Colin er warmpjes bij; huis en haard heeft hij piekfijn opgeknapt. Restaurantjes serveren eerlijke kost, er is een buitenbar met panoramisch terras, een hele trits galeries en twee bed & breakfasts. Colin oogt als de archetypische chaotische artiest, maar is hartverwarmend vriendelijk en de twee studio’s die hij verhuurt zijn perfect. Het riante dakterras met barbecue is bij de prijs inbegrepen. Het liefst zou ik zo een week boeken.

De honderd bewoners ontvangen dagelijks busladingen toeristen; na het casino is Bussana Vecchia San Remo’s populairste attractie. Maar ineens stond de ME voor de dorpspoort; de burgemeester wilde de voormalige hippies uit hun huizen zetten. Ze hebben nooit huur betaald, volgens de kaart bestaat Bussana Vecchia sinds 1887 niet meer en formeel woont Colin dus in een veld. De uitzetting werd afgeblazen toen bleek dat er meer cameraploegen dan politie-agenten waren opgetrommeld. Onlangs besloot de hoge rechter in Rome tot uitstel van executie. Voorlopig mag Colin blijven.

Aperitivo-tijd

Snel terug naar San Remo voor aperitivo-tijd. Dat is hier een waar spektakel, beloofde mijn gids. De cafés in de stad beconcurreren elkaar met een heuse aperitivo-oorlog: ze lokken gasten met gratis kleine hapjes. Sommige cafés stouwen je hele tafel vol als je een Cinzano bestelt. Bestel er nog een en hup, je hebt een aperitivo lungo. Het diner kun je overslaan.

Na te veel aperitivi waggel ik naar mijn verlopen hotel. De zon is onder en ik ben de enige op straat. Ik kom langs een fontein met verlichte ronde jaren 70-letters: S-A-N-R-E-M-O. De naam klinkt nog prestigieus, maar het hoofdstadje van de Italiaanse Rivièra is aandoenlijk oubollig. Tijd voor een nieuwe naam: San Retro. 

San Remo Praktisch
Hoe kom je er?
Vlieg van Amsterdam naar Nice met Transavia (www.transavia.com, vanaf € 126) of met KLM (www.klm.nl, vanaf € 191). Met bus 99 naar station Nice-Ville, per trein (www.sncf.fr) in ruim een uur naar San Remo. Of vlieg van Amsterdam naar Genua met Transavia (vanaf € 137) of KLM (vanaf € 300). Met bus 100 naar station Genova Piazza Principe, per trein (www.trenitalia.it) in twee tot drie uur naar San Remo. Let op: ’s avonds rijden Italiaanse treinen sporadisch. Genoemde vliegtarieven zijn retour inclusief tax en toeslagen.
Huurauto
Holiday Auto’s (www.holidayautos.nl) biedt de laagsteprijsgarantie: zeven dagen vanaf ca. € 230 (Fiat Punto of gelijkwaardig, inclusief kilometers, verzekering en toeslagen).
Accommodatie
Nostalgici slapen in een van de levende musea: Grand Hotel & Des Anglais (2-pk vanaf € 99, tel. 0039 0184 667 840, www.hoteldesanglais.com) of Grand Hotel Londra (2-pk vanaf € 140, tel. 0039 0184 65 511, www.londrahotelsanremo.com) – alleen doen als je Fawlty Towers-achtige taferelen kan waarderen en flink afdingt. Voor onberispelijke service en luxe naar San Remo’s beste herberg: het vijf-sterren-plus Royal Hotel (2-pk vanaf € 214, tel. 0039 0184 5391, www.royalhotelsanremo.com). Colin Wilmot runt in Bussana Vecchia een B&B met twee ruime studio’s (vanaf € 75, minimaal drie nachten, tel. 0039 0184 510 114, e-mail wilmot@dmw.it).
Reisgidsen
De wereld is San Remo een beetje vergeten en zo ook de reisgidsen, maar de handzame ANWB Extra Italiaanse Rivièra (2001, 96p., ISBN 9018012947, € 6,25) heeft info over en een plattegrondje van San Remo, vermeldt een wandeling langs de belle epoque-paleizen en -villa’s en een paar mooie autoritten langs de Italiaanse Riviera, van Ventimiglia tot Cinque Terre.
Informatie
Voor vertrek: Nationaal Verkeersbureau Italië ENIT, Stadhouderskade 2, 1054 ES Amsterdam, tel. 020 616 8244, e-mail enitams@wirehub.nl. Ter plaatse: Azienda di Promozione Turistica Riviera dei Fiori, Palazzo Riviera, Largo Nuvoloni 1, San Remo, tel. 0039 0184 59059, www.rivierdeifiori.org

Gratis nieuwsbrief
Wil jij mijn reisreportages gratis in je mailbox? Ik stuur je graag eens per kwartaal mijn nieuwsbrief.