Nieuwsbrief

Spoorzoeken in Bilthoven

Wandel fijn op de Utrechtse Heuvelrug door bosch en duin over een oude spoorlijn

Reisjournalist Sander Groen verkent voor de Volkskrant om de week een onvermoede bestemming in Nederland. Aflevering 31: spoorwandelen van Bilthoven naar Zeist

Station Huis ter Heide is picobello opgeknapt. De rode baksteentjes zijn perfect gevoegd, de gietijzeren straatlantaarns blinken, langs het perron staat een NS-rangeerlocomotief paraat en aan de Wegh der Weegen is de plaatsnaam in witte letters op de gevel geschilderd. Elk moment kan de stationschef tevoorschijn komen om met fluit en spiegelei de stoptrein naar Zeist het vertreksein te geven. Maar in de wachtkamer is niemand te bekennen. De laatste passagierstrein vertrok op 5 mei 1941 – daarna braken de nazi’s de spoorlijn op. Toch zijn de herinneringen in de lommerrijke omgeving langs de lijn na tachtig jaar nog terug te vinden.

De wandelroute langs de voormalige Zeister spoorlijn voert door natuurgebieden De Biltsche Duinen en het Panbos

De spoorlijn van Bilthoven naar Zeist werd geopend op donderdag 29 augustus 1901. Dat gebeurde ‘zonder eenige feestelijkheid’, aldus het Algemeen Handelsblad, maar mét succes: ‘Er werd den eersten dag reeds druk gebruik gemaakt van de nieuwe lijn, die door prachtige bosschen en met dennen begroeide duinen loopt.’ Dagjesmensen ontdekten de Utrechtse Heuvelrug, maar er ontstond ook een nieuw slag mensen: forenzen. Dankzij de spoorlijn kon men werken in de stad en wonen in het groen. Villadorpen Bilthoven, Bosch en Duin en Huis ter Heide danken hun ontstaan aan de spoorlijn.

Langs de spoordijk waarschuwen stokoude NS-paaltjes voor hoogspanning

Het ‘Zeister lijntje’ was een aftakking van de Centraalspoorweg van Utrecht naar Amersfoort en Zwolle. Het begin ervan is op Google Maps nog goed te zien: voorbij station Bilthoven loopt een boog door de achtertuinen van de villa’s aan de Prins Bernhardlaan. Vanaf de Bosuillaan loopt over de spoordijk een fietspad dat ook prima te bewandelen is, dwars door de Biltsche Duinen en het Panbos. Stenen paaltjes met in rode letters ‘N.S. 10 K.V.’ waarschuwen voor een hoogspanningskabel die door het talud loopt. De oplettende wandelaar ontdekt ook het perron van station Bosch en Duin en de restanten van een spoorviaduct over de A28. Terug in de bebouwde kom zijn in Zeist nog twee bosjes te vinden die het tracé volgen. Spoorzoeken is hier niet moeilijk.

In Bosch en Duin loopt het fietspad langs het voormalige perron, dat nu dient als oprijlaan

Het Centraal Station van Zeist was een druk OV-knooppunt met een riant emplacement. Het werd gesloopt in 1977. Wat er nog wél staat, is het spoorweghotel. In de zomer van 1910, toen het buurtspoor drommen recreanten aanvoerde en Zeist bekend stond als ‘de parel van de Stichtse Lustwarande’ opende Het Wapen van Zeist aan het Stationsplein. Uitgebaat door G. Gramsma, die ook de stationsrestauratie bestierde. Een kamer kostte 1,50 gulden inclusief ontbijt. Tegenwoordig is het simpel en sleets, maar de kamers zijn goedkoop en proper. Zes jaar geleden kreeg het een nieuwe naam: Hotel Corona. Tja. Desondanks sliep Groen er goed, dromend van vervlogen spoorwegromantiek.

De laatste passagierstrein reed in 1941, maar in Bosch en Duin herinnert de Spoorlaan nog aan de vroegere spoorlijn
Praktische informatie
Reis
Treinstation Bilthoven is bereikbaar via Utrecht of Amersfoort. Vanaf busstation Zeist rijden bussen naar treinstations Utrecht en Driebergen-Zeist; ns.nl, u-ov.info
Route
De wandelroute is net als de verdwenen spoorlijn 7 kilometer lang en voert door de Biltsche Duinen en het Panbos. Kijk voor een routebeschrijving hieronder
Bed
Voormalig spoorweghotel Het Wapen van Zeist heet nu Hotel Corona en heeft drie sterren en tweepersoonskamers vanaf € 60 inclusief ontbijt; coronazeist-utrecht.nl
Het Wapen van Zeist is 110 jaar oud en heet nu Hotel Corona, maar oogt nog altijd als een romantisch spoorweghotel

Over twee weken: Rietveld in Bergeijk. Meer bestemmingen in Nederland: volkskrant.nl/groenopreis

• • •

Routebeschrijving

Wandelen langs de voormalige spoorlijn Bilthoven-Zeist
Afstand: 7 km, duur: 3 uur
Vertrekpunt: NS-station Bilthoven
Eindpunt: busstation Zeist

Treinstation Bilthoven

Het vertrekpunt van deze wandelroute is treinstation Bilthoven, geopend in 1863 als halte aan de Centraalspoorweg van Utrecht via Amersfoort naar Zwolle. Toentertijd heette het station De Bilt, hoewel het een halfuur lopen buiten die plaats stond. In 1901 werd de spoorlijn naar Zeist geopend. Rond het station ontstond een villadorp, dat aanvankelijk De Bilt-Station werd genoemd en in 1917 werd omgedoopt in Bilthoven. Pal naast het station stond de voormalige woning van de stationschef. Bij een grootscheepse herinrichting van het stationsgebied in 2013 werd de overweg verwijderd en het huis verplaatst naar het Spoorwegmuseum in Utrecht.

In Bilthoven loopt de voormalige spoorlijn nu door de achtertuinen van de villa’s
Verlaat treinstation Bilthoven via uitgang Centrum en sla voor de Bilthovense Boekhandel linksaf, de Prins Bernhardlaan in. Volg deze met de flauwe bocht mee naar rechts. In de achtertuinen van de villa’s aan je linkerhand liep de voormalige spoorlijn van Bilthoven naar Zeist. Aan het einde van de Prins Bernhardlaan linksaf, de Julianalaan in.

Overweg Julianalaan

Ter hoogte van nummer 83B kruiste de spoorweg schuin de Julianalaan. Op nummer 94 stond een overwegwachterswoning, maar deze werd medio 2015 gesloopt. De voormalige overweg is nog te herkennen aan een lichte verhoging in de weg.

De voormalige overweg in de Julianalaan; het spoor liep op de plek van het huis aan de overkant
Het voormalige tracé van de spoorweg is hier inmiddels bebouwd en dus moet je hier even omlopen: rechtdoor over de Julianalaan, 1ste rechts, de Gaailaan in, weer rechtsaf de Gaailaan in en linksaf de Bosuillaan in tot de kruising met de Sperwerlaan.

Overweg Sperwerlaan

Als je op de kruising naar rechts kijkt, zie je aan de overkant van de straat een zitbankje. Op die plek kruiste de spoorweg de Sperwerlaan. Ook hier is nog een lichte bult in het wegdek te zien. Het spoor liep verder achter de huidige villa’s aan de Bosuillaan.

Aan het einde van de Bosuillaan begint een pad over de oude spoorbaan
Loop rechtdoor de Bosuillaan in en volg deze tot het eind. Daar is de voormalige spoordijk getransformeerd tot fietspad, dat ook goed te bewandelen is. Van hier tot Zeist volg je het tracé van de voormalige spoorlijn, dwars door de natuur. (Tip: wijk gerust eens van de wandelroute af om een ommetje te maken door De Biltsche Duinen of het Panbos.) Volg het fietspad tot de kruising met een bospad.

Stopplaats Schietbanen De Pan

Net na de kruising met het bospad was van 1904 tot 1919 stopplaats Schietbanen De Pan, die gebruikt werd voor de aanvoer van militaire goederen en reservisten voor het Kamp De Pan. Van het legerkamp noch de halte is nog iets terug te vinden.

Net voorbij de kruising met dit bospad lag een eeuw geleden een militaire stopplaats
Blijf het fietspad 1400 meter volgen, langs de golfbaan aan je rechterhand, tot de kruising met de Baarnseweg.

Station Bosch en Duin

Hier stond van 1907 tot 1941 station Bosch en Duin, een romantisch bosstationnetje met een kiosk van gietijzer en glas. Na sluiting van het station plaatste NS hier twee oude treinstellen als noodwoningen. Een ervan werd in 2011 gesloopt en vervangen door een nieuwbouwbungalow. De andere treinwagon staat er nog, al is die na vele verbouwingen nauwelijks nog als zodanig te herkennen. Deze bungalow op Baarnseweg 1B staat op het moment van schrijven te koop voor 675.000 euro. Langs het huidige fietspad is het perron nog te herkennen, dat wordt nu gebruikt als oprijlaan voor de woningen.

Op de plek van het vroegere treinstation Bosch en Duin staat een tot bungalow verbouwde treinwagon
Ga hier even van het fietspad af en volg de parallel lopende Spoorlaan tot het eind, bij de kruising met de Dennenweg.

Spoorlaan

De Spoorlaan herinnert aan de voormalige spoorlijn, waaraan villadorp Bosch en Duin zijn bestaan dankt. Florissant is vooral de villa op Spoorlaan 1, in 1905 gebouwd voor Wijnhandel J. Baas en Zoon.

De laatste passagierstrein reed in 1941, maar in Bosch en Duin herinnert de Spoorlaan nog aan de vroegere spoorlijn
Vervolg je weg over het fietspad. Achter de hekken aan je linkerhand ligt het Walaardt Sacrékamp, een Duitse Waldsiedlung uit de Tweede Wereldoorlog die tot 1992 werd gebruikt door de Amerikaanse luchtmacht en tegenwoordig door Defensie. Wandel verder tot je uitkomt op de Amersfoortseweg, alias de ‘Wegh der Weegen’.

Station Huis ter Heide

Aan de overkant van de Amersfoortseweg staat station Huis ter Heide. Het kloeke gebouwtje werd gebouwd in 1901 als dienstwoning, maar het jaar erop verbouwd tot station met sigarenwinkeltje. In 1941 stelde de Duitse bezetter de spoorlijn buiten gebruik en werd ook station Huis ter Heide gesloten. Na de oorlog diende het gebouw als Café Spitfire, stamkroeg voor de Amerikaanse militairen van de nabijgelegen Vliegbasis Soesterberg. Na de sluiting van de vliegbasis in 2008 ging het roemruchte café in 2015 op de fles. In 2019 werd het verpauperde stationnetje verkocht aan de Zeister ondernemer Henk Dissel, die het in oude luister herstelde. Langs het perron staat rangeerlocomotief 329 van de NS uit 1950.

Station Huis ter Heide is in 2020 in oude luister hersteld
Na Station Huis ter Heide staan op de plek van het vroegere tracé nu een kantoorgebouw en woonhuizen. Loop rechts langs dat kantoorgebouw (Amersfoortseweg 10E) het pad in. Verderop, waar de Albert Plesmanring overgaat in de Willem Versteeghstraat, sla je voor een elektriciteitshuisje rechtsaf het bospad in. Hou meteen links aan, en blijf het pad volgen tot je uitkomt op de Huis ter Heideweg. Ga ook daar rechtdoor, tot je uitkomt bij het viaduct over de A28.

Spoorviaduct A28

Links naast het viaduct over de A28 liep het spoorviaduct. Dat werd gebouwd in 1968, maar door aanhoudende protesten werd de snelweg pas geopend in 1986. Toen was de spoorlijn, die tot 1972 nog voor goederenvervoer werd gebruikt, allang gesloten en opgebroken. Over het ‘spookviaduct’ gingen het hardnekkige gerucht dat er een geheime kerosineleiding doorheen zou lopen naar Vliegbasis Soesterberg. Pas in 2018 werd de spoorbrug gesloopt. Aan weerszijden van de snelweg zijn de restanten nog te zien.

Vervolg je route over de Huis ter Heideweg. De spoorlijn liep aan je linkerhand, waar nu het Handelscentrum en de Connexxion-remise staan. Aan het einde linksaf de Dijnselburgerlaan in en rechtsaf de Bergweg in. De spoorlijn liep op de plek van de roodbakstenen bedrijfspanden en woonhuizen aan je rechterhand. Volg de Bergweg tot nummer 144 (aan de linkerkant) en sla daarna linksaf, het zandpad in.
Dit bosje volgt het tracé van de spoorlijn, totdat je uitkomt op de Burgemeester Korthals Alteslaan, waar na de opbraak van de spoorlijn de zogheten Kristalwoningen aan je rechterhand werden gebouwd. De tuintjes zijn afgeperkt met spoorbielzen. Bij de kruising rechtsaf, de Berkenlaan in, en linksaf, het grintpad in. Hier volg je weer het spoortracé.
Aan het eind van het pad linksaf de Dalweg in en meteen rechtsaf de Gandhilaan in. De spoorlijn liep op de plek van het rode woningbouwcomplex aan je rechterhand. Blijf de Gandhilaan volgen, met de knik mee naar rechts, linksaf de Martin Luther Kinglaan in, met de bocht mee naar links de Antonlaan in en bij de rotonde rechtsaf, de Slotlaan in. Volg deze tot het busstation; dat is het eindpunt van deze wandelroute.
Het oude spoorweghotel kijkt uit op de plek waar vroeger het Centraal Station van Zeist stond

Centraal Station Zeist

Tegenover het huidige busstation, op de plek waar nu een enorm woningbouwcomplex staat, stond vroeger het Centraal Station van Zeist met een riant emplacement. Behalve de namen van de parkeergarages Perron en Remise herinnert alleen de Stationslaan er nog aan. Het station werd gesloopt in 1977.

Het Wapen van Zeist

Wat er nog wél staat, is het voormalige spoorweghotel. Het Wapen van Zeist werd geopend aan het toenmalige Stationsplein in de zomer van 1910, toen het buurtspoor drommen recreanten aanvoerde en Zeist bekend stond als ‘de parel van de Stichtse Lustwarande’. Het hotel werd uitgebaat door G. Gramsma, die ook de stationsrestauratie bestierde. Een kamer kostte 1,50 gulden inclusief ontbijt, of een gulden extra voor halfpension. Zes jaar geleden kreeg het een nieuwe naam: Hotel Corona.

Gratis nieuwsbrief
Wil jij mijn reisreportages gratis in je mailbox? Ik stuur je graag eens per kwartaal mijn nieuwsbrief.