Van synth-pop en disco tot house en techno: de hedendaagse elektronische muziek ontstond in Düsseldorf, met dank aan Kraftwerk. Reisjournalist Sander Groen reist per trein naar de Rijnstad en wandelt in het voetspoor van de muzikale robots.
Quizvraag: welke band had een nóg grotere invloed op de popcultuur dan The Beatles? Hints: ze werden gecoverd door Coldplay, U2, Fatboy Slim en Simple Minds, vormden dé inspiratiebron voor Daft Punk, David Bowie was hun grootste fan en Iggy Pop zocht ze op. Correct: Kraftwerk. In 1970 ontstaan als krautrockbandje en pas na een paar flops ontpopt als pioniers van de elektronische muziek, met hitalbums als Autobahn, Trans-Europa Express, Die Mensch-Maschine en Computerwelt. Ze legden de basis voor house en techno en daarvoor was Düsseldorf het onvermoede decor. Oprichters Ralf Hütter en de in 2020 overleden Florian Schneider debuteerden op het piepkleine podium van Creamcheese en stichtten in de rosse buurt bij het treinstation hun Kling Klang Studio, nu een pelgrimsoord voor Kraftwerk-fans.
STATION
Hauptbahnhof
‘Beste reizigers,’ roept de conducteur om, ‘over enkele ogenblikken bereiken wij station Düsseldorf.’ Tegelijkertijd klinkt via mijn hoofdtelefoon: ‘Wir laufen ‘rein in Düsseldorf City.’ Volgens de songtekst arriveert Kraftwerk vanuit Wenen per TEE, uw verslaggever arriveert vanuit Amsterdam per ICE. Ik stap uit op spoor 16. Daarnaast, op spoor 17, poseren in 1976 Florian Schneider, Ralf Hütter, Karl Bartos en Wolfgang Flür voor de camera van de Amerikaanse popfotograaf Michael Ochs. Hij schiet de promotiefoto’s voor het zesde album van de band: Trans Europa Express. Kraftwerk is dan al wereldberoemd en cultiveren hun verschijning zorgvuldig: de mannen zijn gehuld in strakke pakken, met geschminkte gelaten en gestifte lippen, als heuse etalagepoppen of Schaufensterpuppen.
• Konrad-Adenauerplatz
WERKPLAATS
Kling Klang Studio
Nadat Schneider en Hütter elkaar ontmoeten op het conservatorium, kopen ze in de rosse buurt een werkplaats van 50 vierkante meter. Van 1969 tot 2009 worden hier alle studio-albums gemaakt, van Tone Float tot Tour de France. Aanvankelijk heet de band Organisation zur Verwirklichung gemeinsamer Musikkonzepte, maar na een geflopt debuutalbum wordt gekozen voor Kraftwerk. Van de volgende twee albums, met verkeerskegels op de hoezen, worden enkele tienduizenden exemplaren verkocht. De leden experimenteren er gedurende die eerste vijf jaar lustig op los en verzamelen een arsenaal aan instrumenten en apparaten. De muziek wordt steeds elektronischer, wat in 1974 culmineert in hun wereldwijde doorbraak met Autobahn. De kenmerkende sound van Kraftwerk is geboren. Nu herinnert aan dit hoofdstuk uit de muziekgeschiedenis slechts een verkeerskegel.
• Mintropstraße 16
PODIUM
Creamcheese
Düsseldorf ontwikkelt zich in de jaren 60 tot de muziekhoofdstad van West-Duitsland. De Altstadt wordt ook wel ‘de langste bar ter wereld’ genoemd, dankzij ruim 250 kroegen en clubs – een vruchtbare voedingsbodem voor de bandjes die er optreden. Er ontstaat een nieuw genre: Krautrock. Epicentrum is de door Günther Uecker opgerichte kunstenaarssociëteit annex nachtclub Creamcheese, vaak vergeleken met The Factory van Andy Warhol. Hier verzorgt Kraftwerk op tweede kerstdag 1970 een van hun prilste optredens. Een vaste bezetting is er nog niet, repertoire is er nauwelijks; Kraftwerk improviseert dan nog maar wat. Sinds de sluiting in 1976 wordt er al actiegevoerd voor heropening, maar de voormalige muziektempel is verbouwd tot appartementencomplex.
• Neubrückstraße 12
CONCERT
Tonhalle
Een paar jaar later is zelfs Düsseldorfs grootste podium te klein voor Kraftwerk. De Rheinhalle wordt in 1925 gebouwd als planetarium en later verbouwd tot concertzaal. Op 12 oktober 1975 staat Kraftwerk op de bühne tijdens hun Autobahn-tournee. De poster van dat concert hangt nu in het modernekunstmuseum Folkwang in Essen – het is een ontwerp van kunstenaar Emil Schult, die zijn stempel drukt op de vormgeving van Kraftwerk als Gesamtkunstwerk. De Rheinhalle heet nu Tonhalle en staat net als het NRW Forum en het Kunstpalast (zie kader) in de Ehrenhof, een stadspark aan de Rijn. Met de imposante expressionistische architectuur van Wilhelm Kreis als decor gaf Kraftwerk hier ter gelegenheid van de start van de Tour de France een openluchtconcert.
• Ehrenhof 1
MARKT
Carlsplatz
Dankzij Kraftwerk is Düsseldorf de bakermat van de elektronische muziek, maar ondanks die statuur is er maar weinig bekend over het privéleven van de bandleden. Met name oprichters Schneider en Hütter waren gesteld op hun privacy. Ze gaven zelden interviews en toen ex-bandlid Wolfgang Flür zijn autobiografie Ich war ein Roboter schreef, probeerden ze het boek te laten verbieden. Wat we wel weten over het dagelijks leven van Kraftwerk in Düsseldorf, komt van anekdotes van derden. Bijvoorbeeld over die keer dat Florian Schneider Iggy Pop meenam naar de Carlsplatz om asperges te kopen. Die eeuwenoude dagmarkt heeft zich ontwikkeld tot een waar delicatessenparadijs; hier vind je de mooiste, lekkerste en duurste artisjokken, kazen, worsten en aardappels van Duitsland.
• Carlsplatz
