Reisjournalist Sander Groen verkent voor de Volkskrant om de week een onvermoede bestemming in Nederland of net over de grens. Aflevering 17: Frederiksoord en Wilhelminaoord
‘Het leven was hier in de vrije koloniën best goed, hoor. Er werd voor de mensen gezorgd. Tenminste, zolang ze zich aan de regels hielden. En die waren streng. Elke week kwam de wijkmeester controleren of het huis op orde was en of men genoeg aardappelen gepoot of geoogst had. Zo niet, dan volgde een reprimande. Ging iemand ernstig over de schreef, bijvoorbeeld door alcoholgebruik, diefstal of ongehuwde zwangerschap, dan werd diegene verbannen naar een strafkolonie.’ Frederiksoord en Wilhelminaoord zijn geen doorsnee Drentse dorpen, zo vertelt een stem uit de speakers van de Kolonietram, die in een uur tijd tien kilometer aflegt langs ruim vijftig rijksmonumenten.
Stinkende grachten, smerige straten, bouwvallige woningen en welig tierende ziektes als scheurbuik, syfilis, tyfus en tering: in de grote steden van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden is het leven aan het begin van de 19de eeuw bar en boos. Na de Franse overheersing is het land verarmd en wacht koning Willem I een zware taak. Zijn goede vriend Johannes van den Bosch heeft een plan. In 1818 richt hij de Maatschappij van Weldadigheid op, koopt een landgoed in ’s lands leegste provincie aan en sticht er een proefkolonie. Hier wordt verarmde stedelingen een beter leven geboden, als boer of spinster.
Aan alles is gedacht, overal wordt voor gezorgd. Koloniebewoners krijgen een huis met inboedel en werktuigen (niet cadeau, maar als schuld, af te betalen in zestien jaar) plus een perceel om te ontginnen tot landbouwgrond, zodat men in de levensbehoeften kan voorzien. Er komt een dorpshuis (‘het oudste van Nederland,’ volgens de stem uit de speakers), een rustoord waar uitgewerkte bewoners hun oude dag slijten (‘het eerste bejaardentehuis’), kinderen moeten verplicht naar school (‘een eeuw voordat de leerplicht wordt ingevoerd’) en voor zieken wordt de behandeling betaald uit gemeenschapsgeld (‘het allereerste ziekenfonds’). Een proefkolonie als bakermat van de Nederlandse verzorgingsstaat.
In het nieuwe en goed vormgegeven museum De Proefkolonie maken bezoekers kennis met de paupers en pioniers van toen, zoals soldaat Hendrik Metz uit Amersfoort, die na de Franse overheersing uitgevochten was en met vrouw en zes kinderen hierheen verhuisde, en Johan en Johanna van der Heijden uit Leiden, die werkloos raakten na de teloorgang van de textielindustrie. Frederiksoord en Wilhelminaoord waren de eerste twee van in totaal zeven Koloniën van Weldadigheid, die nu tezamen zijn voorgedragen voor de Werelderfgoedlijst. De definitieve beslissing valt komend jaar. Ga dus snel, voordat ze platgelopen worden.
Praktische informatie
Reis
Per trein naar station Steenwijk en dan per bus (Qbuzz-lijn 35 of Arriva-belbus 19) of per OV-fiets (in 30 minuten) naar Frederiksoord; ns.nl, qbuzz.nl, arriva.nl, ov-fiets.nl
Doe
Museum De Proefkolonie: di-zo 10-17 uur, Kolonietram: zondag 13:30 uur, bij het museum zijn gratis wandel- en fietsroutes verkrijgbaar; proefkolonie.nl, kolonienvanweldadigheid.eu
Bed
Hotel Frederiksoord dateert uit de 18de eeuw en is een prima uitvalsbasis met bescheiden kamers en een restaurant; 2pk vanaf € 92 incl. ontbijt, hotelfrederiksoord.nl
Meer bestemmingen in Nederland of net over de grens: volkskrant.nl/groenopreis