Een Spaanse uitvinding is het, maar in Guatemala hebben ze de Semana Santa ofwel Heilige Week tot in de puntjes geperfectioneerd. Op naar Antigua voor een zalig pasen met kippenvelgarantie.
Opgewonden geroezemoes, Romeinse troepen verplaatsen zich, paarden galopperen over de kinderkopjes, de stad is in rep en roer. Vrouwen en kinderen haasten zich naar de kerk om grote balen dennennaalden in te kopen, mannen brengen zich in stelling met trommels, tuba’s, trompetten en trombones, tieners zwaaien net zo lang met hun wierookvaten vol smeulende copal totdat de smalle straatjes vol dikke, geurige rookwalmen hangen en niemand nog een hand voor ogen ziet. En dan… aanzwellend tromgeroffel en klaroengeschal. Het wordt stil en een caesar te paard declameert vanaf een perkament het slechte nieuws: na een lange lijdensweg is Christus gestorven aan het kruis. Zomaar een Goede Vrijdag in La Antigua Guatemala.
Het mooiste koloniale stadje van Guatemala, dat is Antigua het hele jaar door. Maar in de Heilige Week voor pasen worden alle katholieke registers opengetrokken, vermengd met Guatemaltees bijgeloof en Mayarituelen. Niks geen geverfde paaseieren en holle chocoladehazen, hier wordt het paasverhaal nog serieus genomen en worden het leven en lijden en de kruisiging en opstanding van Christus verbeeld in levensgrote heiligenbeelden op draagbare altaren. Het paasfeest duurt een hele week, van Palmzondag tot Paaszondag, en in die Semana Santa is het ruim baan voor cucuruchos, alfombras en procesiones.
Bloementapijten
Voor zo’n paasfeest vol plezante poespas en plechtige processies kun je veel dichter bij huis ook terecht in Spanje. Maar in Guatemala gaat het anders toe. Zo is dit het enige land in de Spaanstalige wereld waar ook vrouwen meelopen in de processies. Een erfenis uit het koloniale verleden: toen de Spaanse koning besloot dat vrouwen zich voortaan verre moesten houden van de paasoptochten, werd het decreet per zeepost naar de overzeese gebieden gestuurd, maar het schip verging en de wet ging aan Guatemala voorbij. En dus zijn er hier niet alleen broederschappen, zoals in Spanje, maar ook zusterschappen. De mannen dragen Jezus en de vrouwen Maria, eigenlijk heel logisch.
Nog een goede reden om voor pasen niet naar Spanje maar hierheen af te reizen, zijn de alfombras, een typisch Guatemaltese traditie. Die enorme tapijten van bloemblaadjes, dennennaalden, palmbladeren, gekleurd zaagsel, tropisch fruit en van alles en nog wat worden met engelengeduld in de straten uitgelegd en zijn soms wel een kilometer lang. In het ontwerp ervan zit weken werk, het leggen duurt uren, dan banjeren de dragers dwars door de kleurige kunstwerken heen en daarna zijn de restanten binnen luttele minuten door de stadsreiniging opgeruimd. Kunnen de bewoners opnieuw aan de slag; voordat de volgende processie arriveert ligt er weer een verse alfombra, nog fleuriger dan de vorige.
Voetje voor voetje
Antigua’s Semana Santa trekt jaarlijks zo’n honderdduizend bezoekers uit binnen- en buitenland, die behalve voor de alfombras vooral komen voor de processies. Aanvankelijk zijn die nog ingetogen, zoals op Palmzondag als de intocht van Jezus in Jeruzalem wordt herdacht, de stad vol gewijde palmtakken hangt en de processie La Reseña door de straten trekt, met het manshoge heiligenbeeld van El Nazareno gevolgd door Onze Lieve Vrouwe van Smarten. Naarmate de Heilige Week vordert en de bijbelse gebeurtenissen per dag dramatischer worden, zijn ook de processies steeds spectaculairder.
Boetedoening is een belangrijk paasthema en ook dat wordt serieus genomen. Deandas, de draagbaren met daarop de heiligenbeelden, zijn reusachtig – de grootste weegt ruim drie ton en wordt getorst door wel tachtig cucuruchos, die zich daarvoor vrijwillig hebben aangemeld bij meneer pastoor. De taak van de dragers is zichtbaar zwaar: al wiegend schuifelen ze door de straten, voetje voor voetje, twee stappen vooruit en een stap achteruit. Opschieten doet het niet; de processie op Palmzondag doet er twaalf uur over om van de Iglesia de la Merced via de kathedraal terug te komen bij de Iglesia de la Merced. Op elke straathoek wordt gerust en soms gewisseld; de anda steunt dan even op palen op de grond, maar zodra die weer op de schouders wordt gehesen, is de inspanning of de pijn van de gezichten af te lezen.
Erfgoed en vulkanen
Een mooier decor voor de plechtige paasprocessies dan La Antigua Guatemala is ondenkbaar. Dit is de oude koloniale hoofdstad van het land, gesticht in de 16e eeuw door de Spanjaarden. Handig was de locatie niet gekozen: Antigua is omringd door drie verwoestende vulkanen, die de stad keer op keer op haar grondvesten deden trillen en bedolven onder gloeiende as en kokende lava. Na de Tragico Terremoto, de dodelijke aardbeving van 1773, was het welletjes. Antigua werd verlaten en een vallei verderop werd Guatemala-Stad de nieuwe hoofdstad. Maar niet iedereen had geld of puf om te verhuizen en naarmate de aardbevingen en erupties langer uitbleven, kwamen er mondjesmaat ook weer mensen terug.
Nu biedt Antigua een stadsbeeld dat je nergens anders vindt: barokke kerken, koloniale paleizen en pastelkleurige huisjes, afwisselend provisorisch opgelapt, minutieus gerestaureerd of nog compleet in puin en omringd door drie kilometershoge vulkanen, waarvan twee met regelmatig een rookpluim. Ziehier de reden van de stipnotering op de werelderfgoedlijst. Antigua is Guatemala’s toeristische topattractie, vol charmante hotelletjes, fijne restaurants en leuke cafés. Met dertigduizend inwoners – tegen drie miljoen in Guatemala-Stad – heeft Antigua bovendien een prettig menselijke maat. Puike plek om te blijven plakken, zelfs als het geen pasen is.
Paasbeste puntmutsen
Maar dat is het wel, en dus zijn de bewoners alweer vroeg uit de veren voor hun alfombras. Tussen de processies door staan de heiligenbeelden opgesteld in de kathedraal, kerken en kloosterkapellen van Antigua en betonen mensen hun eer aan de Heer of de Heilige Maagd door een kruisje te slaan en een kaarsje op te steken. Van ’s morgens vroeg tot ’s avonds laat zijn er doorlopende heilige missen en op de pleinen zijn er toespraken van burgemeester en pastoor. Intussen gaat ook het gewone leven door, wat hier gepaard gaat met klingelende ijscoverkopers, enthousiaste straatmuzikanten, sissende en rokende barbecuekraampjes en picknicks in het park. Het is in Antigua een drukke, maar vrolijke boel.
Iedereen is op zijn paasbest gekleed: meisjes en vrouwen gaan op Palmzondag in maagdelijk wit en later in stemmig zwart met kanten rouwsluier voor de ogen. Platte schoenen zouden best praktisch zijn, qua kinderkopjes, zeker als je zo’n zware last op je schouders hebt, maar de meerderheid van de vrouwen draagt hakken. De jongens en mannen zijn gehuld in paarse gewaden met een dito muts op het hoofd en een wit snoer om de middel. Op Goede Vrijdag, als voor de kathedraal Christus aan het kruis hangt, zijn ook zij in het zwart, met een hoge puntmuts op het hoofd en een doek voor het gezicht met twee kijkgaten; die dienen ervoor om de cucurucho in kwestie in anonimiteit boete te laten doen.
Kippenvelprocessie
Na Palmzondag zijn er dagelijks één of twee processies, maar op Goede Vrijdag gaat het los. In het holst van de nacht, om drie uur ’s nachts, vullen de straten zich met Romeinse legionairs te voet en te paard, gekleed in rode robes, ijzeren harnassen en helmen op het hoofd met een borstel erbovenop – net als in een Asterix-strip. Met schilden, zwaarden en speren houden ze het publiek op afstand dat ondanks het onchristelijke tijdstip massaal is toegestroomd. Na de officiële aankondiging van Christus’ kruisiging, vertrekt de belangrijkste processie van de week met een 17e-eeuwse Christus die met kruis en al urenlang door de smalle straatjes wordt gemanoeuvreerd, om te eindigen bij de kathedraal om drie uur, het tijdstip dat Jezus aan het kruis werd genageld.
Overdag is die processie prachtig, maar pas na zonsondergang komt er kippenvel. Dan dragen in het zwart geklede vrouwen de gestorven Heiland in een glazen kist door de stad, gevolgd door een stoet van heiligenbeelden, van een wenende Maria tot alle aartsengelen en apostelen. De combinatie van bloementapijten, Romeinse soldaten, de geur van dennennaalden en wierookwalmen, de intens trieste rouwwalsen van de begeleidende blaasorkesten en de honderden gesluierde vrouwen met hun van pijn verbeten gezichten, maakt dat je zomaar tot tranen geroerd raakt – of toch tenminste een brok in je keel krijgt. Wat een zálig pasen.
Semana Santa voor Dummies
De Heilige Week, ook wel Stille Week, Grote Week of Goede Week genoemd, is de laatste week van de vastentijd en de week voor pasen, van Palmzondag (dit jaar op 5 april, morgen dus), tot Stille Zaterdag (volgend weekend). Mét pasen is dit het voornaamste christelijke feest, omdat de belangrijkste bijbelse gebeurtenissen worden herdacht: Jezus’ intocht in Jeruzalem (Palmzondag), het Laatste Avondmaal (Witte Donderdag), Christus’ kruisiging (Goede Vrijdag), de graflegging (Stille Zaterdag) en de herrijzenis (Paaszondag).
In Nederland komt er nauwelijks Passie aan te pas, maar in veel katholieke landen ter wereld wordt de Heilige Week vol devotie gevierd. De precieze manier waarop verschilt per land, streek, stad of dorp, maar een vast onderdeel zijn de processies van levensgrote heiligenbeelden, rondgedragen door boetelingen in witte, zwarte of gekleurde gewaden en met hoge puntmutsen, een traditie die dateert uit de 16e eeuw.
De organisatie van de processies is in handen van de hermandades of broederschappen, waarvan er per parochie één of meer en soms wel tientallen zijn. Elke broederschap is verantwoordelijk voor één vaak eeuwenoud heiligenbeeld en één processie.
De capirote of puntmuts wordt vaak geassocieerd met de onfrisse Ku Klux Klan. Het doel is hetzelfde, namelijk het waarborgen van anonimiteit, alleen grepen de (anti-katholieke) leden van de KKK de kans om zo ongestraft racistische daden te begaan, terwijl de katholieke processiegangers tijdens de Heilige Week boetedoen voor hun zonden en het lijden van Christus – toch een groot verschil.
Semana Santa Praktisch
Hoe kom je er?
Vanuit Nederland zijn er geen rechtstreekse vluchten naar Guatemala-Stad. Je komt er met een overstap in Madrid (retour all-in va. € 848, www.iberia.nl) of Panama-Stad (va. € 919, www.klm.nl). Vanaf het vliegveld rijden shuttlebussen in een uur naar Antigua.
Semana Santa
Het slechte nieuws: nu afreizen naar Antigua is uitgesloten, want alle hotels waren maanden geleden al uitverkocht. Het goede nieuws: wie nu boekt, is ruim op tijd voor volgend jaar. De Semana Santa duurt dan van 28 maart tot 4 april.
Accommodatie
Kamerprijzen zijn tijdens de Semana Santa beduidend hoger, maar Guatemala blijft een goedkoop land. Deluxe Casa Santo Domingo is met stip Antigua’s mooiste vijfsterrenhotel, gebouwd op en in de ruïnes van een oud Dominicanerklooster in een stijlvolle mix van koloniale charme en moderne gemakken. Ook als je hier niet logeert, zijn de drie musea en de 17e-eeuwse hotelkapel een bezoek waard. 2pk va. € 150. Charme Posada del Ángel is een boetiekhotel van vier kamers en drie suites (Bill Clinton logeerde in de Rose Suite) in een koloniale villa met zwembad op de patio. Prijzig maar prachtig. 2pk va. € 120. Budget Hotel Aurora is Antigua’s oudste hotel, met 17 kamers vol antiek meubilair en een fijne binnentuin, in hartje stad op struikelafstand van de kathedraal. 2pk va. € 50.
Eten en drinken
Antigua herbergt de beste restaurants van het land, waar je voor 7 tot 12 euro je buik bol eet. Tijdens de Semana Santa wel even reserveren. Aanraders zijn Las Palmas met ontspannen sfeer, tropische inrichting en Guatemaltese specialiteiten,Nokiate voor sushi en sake, en Weltenvoor gastronomisch verantwoorde fusion van Guatemaltees en mediterraan. Fijne cafés voor ontbijt, lunch of koffie met taartjes zijn Doña Luisa Xicotencatl, Fernando’s en Café Condesa.
Georganiseerde reis
Baobab biedt een drieweekse groepsrondreis door Mexico en Guatemala, met onder meer de Mayaruïnes van Palenque, Copán en Tikal, Guatemaltese Mayadorpen als Totonicapán en Chichicastenango en tijdens de Semana Santa een extra lang verblijf in Antigua. Vertrek volgend jaar op 20 maart, vanaf € 1979 p.p. inclusief vluchten en verblijf.
Papieren en prikken
Voor Guatemala is geen visum nodig. Vaccinaties tegen DTP, hepatitis-A en gele koorts aanbevolen, in delen van Guatemala komt malaria voor, zie LCR.
Meer informatie
Voor vertrek: Guatemala heeft geen verkeersbureau in Nederland.
Ter plekke: de VVV vind je in het Palacio de los Capitanes Generales aan Parque Central. Handige website: Around Antigua.
Nog 7 Spectaculaire Semana Santa’s
Niet alleen in Spaanstalige landen wordt de Heilige Week groots gevierd, ook in andere katholieke regionen, van Italië en Malta tot Brazilië en het Verre Oosten, kunnen ze er wat van. ’s Werelds mooiste Semana Santa’s op een rij.
Sevilla, Spanje
Met stip de beroemdste Semana Santa van Spanje. Maar liefst 59 koninklijke broederschappen zijn er in Sevilla, met mooie namen als Hermandad del Amor, en dus zijn er ook 59 processies – pakweg tien per dag. Niet alleen het publiek stroomt massaal toe: in de processie van de grootste broederschap lopen tienduizend boetelingen mee. guiasemanasanta.com/sevilla
Málaga, Spanje
Minder beroemd, met 46 processies bijna zo groot en zeker zo mooi is Málaga’s Semana Santa. De klatergouden draagbaren heten hier geen pasos maar tronos, zijn te groot om in de kerk te passen, wegen tot vijf ton en moeten worden getild door honderdvijftig hombres de trono. Impresionante. guiasemanasanta.com/malaga
Tarente, Italië
In de hak van de Italiaanse laars ligt een doorgaans slaperig fortstadje dat de Settimana Santa vol overgave viert; een overblijfsel uit de tijd dat Zuid-Italië in Spaanse handen was. Op Witte Donderdag en Goede Vrijdag duren de processies dag en nacht en gaan de perdoni (boetelingen) blootsvoets door de straten. settimanasantainpuglia.it
Ayacucho, Peru
Opgelet: tussen het moment van Jezus’ dood en zijn herrijzenis bestaan er geen zonden. Die buitenkans grijpen Peruanen aan om een etmaal lang alles te doen wat God de rest van het jaar verboden heeft. Het koloniale stadje Ayacucho in het Andesgebergte viert Peru’s beroemdste Semana Santa met cocabladeren, processies, stierenrennen, feest en vuurwerk. peru.info
Ouro Prêto, Brazilië
Brazilië spreekt Portugees, maar dat weerhoudt de katholieke bevolking er niet van om Semana Santa te vieren. In het koloniale stadje Vila Rica do Ouro Prêto, dat precies zo mooi is als de naam doet vermoeden, gebeurt dat met kleurige processies en, net als in Guatemala, fleurige bloementapijten. ouropretoturismo.com.br
Valletta, Malta
Malta en Gozo zijn in rep en roer tijdens de Holy Week, met de honingkleurige hoofdstad voorop. Op Witte Donderdag trekt de bevolking in karavaan langs zeven kerken en op Goede Vrijdag is de stad roodgekleurd, als symbool voor het bloed van Christus, en lopen de in het wit geklede boetelingen geketend door de straten. visitmalta.com
San Fernando, Filipijnen
Het enige christelijke land in het Verre Oosten is het tropische decor voor de bizarste Heilige Week. Oude vrouwtjes zingen psalmen en er zijn processies, maar berucht is de tot ergernis van de Kerk bloedig nagespeelde Passie van Christus, compleet met zelfkastijding door zweepslagen en de kruisiging van levende Filipino’s met echte spijkers. wowphilippines.com.ph