Schrijfster George Sand en componist Frédéric Chopin arriveerden in 1838 op het onbekende en exotische eiland Mallorca. Hun reis naar het paradijs werd een nachtmerrie. Sand schreef het op en maakte van bergdorp Valldemossa onbedoeld een eersteklas toeristentrekker.
“Waarom op reis gaan als men er niet toe gedwongen wordt? Het gaat niet zozeer om het reizen dan wel om het vertrekken: wie van ons immers heeft niet een of ander verdriet te verwerken of een juk van zich af te schudden?” Aldus schrijfster George Sand in Een winter op Mallorca, het chagrijnigste boek dat ooit over het zongeblaakte Balearische eiland werd geschreven – en gek genoeg tegelijk het populairste.
In alle talen ligt het boek in grote stapels op de schappen van de souvenirwinkels in Valldemossa, een dorp in de Serra de Tramuntana, het majestueuze gebergte in het westen van het eiland. Moeiteloos zijn tien andere bergdorpen op Mallorca te bedenken die even pittoresk zijn en toch is Valldemossa een van de populairste dagtochtjes vanuit Palma. Met dank aan de barre winter van 1838, die George Sand hier doorbracht met haar minnaar, componist Frédéric Chopin.
Aristocratisch schandaal
Verdriet te verwerken had het stel zeker, en een juk van zich af te schudden ook. Chopin leed aan bronchitis en beginnende tuberculose en hoopte verlichting te vinden in de knisperende berglucht van het om zijn milde winters geroemde eiland. Sand lag onder vuur omdat ze zich overgaf aan een buitenechtelijke affaire – een grof schandaal voor een dame van haar aristocratische standing. En samen waren ze op de vlucht voor de Parijse paparazzi die, net zoals later bij Di en Dodi, wel pap lustten van het scandaleuze stel. Hoog tijd voor een reis naar het paradijs.
Daar vonden ze een royaal onderkomen in het voormalige koninklijke kartuizerklooster van Valldemossa. Het grote terras bood een meeslepend uitzicht op het glooiende landschap met olijfbomen, palmen en cypressen en op de besneeuwde bergtoppen. Niks mis mee.
Maar hun verblijf werd een nachtmerrie. In plaats van de beloofde milde mediterrane winter werden ze onthaald op storm, sneeuw, mist, regen en vrieskou. De monnikencellen waarin ze woonden waren reuze luxueus ingericht maar ook kil en vochtig, Sand lag overhoop met de lokale bevolking, Chopins Pleyel-piano uit Parijs kwam maar niet, zijn gezondheid holde achteruit en hun relatie ging naar de knoppen.
Stelletje barbaren
“Mallorca is het dorado voor de schilderkunst. Alles op het eiland is schilderachtig, van de boerenstulp waarin tot in de kleinste bijzonderheden de traditie van de Moorse architectuur is bewaard, tot het kind gekleed in lompen maar zegevierend in zijn grandioze groezeligheid. Het karakter van het landschap, rijker aan plantengroei dan dat van Afrika, is wijder, rustiger en natuurlijker. Het is als een groen Zwitserland onder een Calabrische hemel met een plechtige stilte als die van het Oosten.”
George Sand, of Aurore Dupin zoals ze eigenlijk heette, kwam superlatieven tekort voor haar beschrijving van het Balearische eiland. Minder te spreken was ze over de eilanders: “Er bestaat niets in deze wereld dat zó triest is en zó arm als deze boer, die alleen weet hoe hij moet bidden, zingen en werken en die nooit denkt.” Daarmee was ze nog niet uitgeraasd; haar boek werd één grote tirade tegen de Mallorcanen, dat stelletje barbaren, bedriegers, boeven, schijnheiligen, lafaards, primaten en Polynesische primitieven. Kapitein Haddock kon er een puntje aan zuigen.
Het valt niet moeilijk voor te stellen waarom de lokale bevolking, die eerste helft 19e eeuw nog in volmaakte afzondering leefde, weinig op had met die twee indringers uit de beschaafde wereld. Sand was een goddeloze intellectueel en een uitgesproken feministe die zich hulde in mannenkleren, koffiedronk en kettingrookte. Ze had een buitenechtelijke relatie met een ziekelijke Poolse pianist die, zo hij zich al vertoonde, dat alleen deed in een tot zijn kin dichtgeknoopte lange mantel, al hoestend en proestend – het besmettelijke bergspook van Mallorca.
Beroemde preludes
Het klooster van Valldemossa is nu een van Mallorca’s toptoeristentrekkers. Op een zonnige zomerdag is het onvoorstelbaar dat George Sand het hier zo slecht naar haar zin had. De vertrekken zijn ingericht met louter het mooiste antieke meubilair, de terrastuinen staan in bloei, de vallei geurt naar citrusvruchten en het ansichtkaartwaardige dorp blaakt in de zon. Ik neem plaats op een betegeld bankje aan de rand van het terras, waar Sand op een spaarzame zonnige middag tijdens die barre winter ook moet hebben gezeten, en ik geniet van het panorama.
Chopin kon het overwinteringsoord wél waarderen en beschreef Valldemossa als de hemel op aarde. “Hier zit ik dan,” schreef hij naar huis, “omgeven door palmen en ceders en olijven en citroenen en aloë’s en vijgen en granaatappels. De hemel is turkoois, de bergen zijn smaragdgroen, de hele dag schijnt de zon en is het warm, en iedereen draagt zomerse kleding.” Geïnspireerd door het lieflijke landschap voltooide Chopin hier zijn beroemde preludes.
Sand snapte er niets van; gezien zijn ‘afschuw voor armoe’ zou Chopin toch een hartgrondige hekel moeten hebben aan het eiland en de eilanders. In zijn Regendruppelprelude hoorde zij dan ook niet het zachtjes tikken van regendruppels op Mallorcaanse dakpannen, de werkelijke inspiratie van Chopin tijdens die natte winter, maar ‘tranen uit de hemel, botsend op zijn hart’.
Goud geld
Het verblijf op Mallorca was bedoeld om Chopin erbovenop te helpen, maar zijn gezondheid verslechterde met de dag. Drie doktoren verschenen aan zijn ziekbed, zoals Chopin later zou memoreren: “De eerste zei dat ik stervende was, volgens de tweede blies ik mijn laatste adem uit en de derde dacht dat ik al dood was.” Halsoverkop vertrok het stel van Mallorca naar Marseille, waar ze maandenlang moesten bijkomen – Chopin had onderweg een longbloeding gekregen en Sand kreeg door de vochtigheid in het klooster last van reuma. Desondanks doopte Sand haar pen in gif en zette ze haar Mallorcaanse winterdepressie op papier in Een winter op Mallorca.
Dezelfde ‘onreine draken’ die destijds volgens Sand behept waren met een totaal gebrek aan handelsgeest, schromen nu geen seconde om een slaatje te slaan uit de stroom toeristen in het voetspoor van de schrijfster en de pianist. Het boek vindt gretig aftrek, in vier talen voor een tientje, net als ansichten van het klooster, de monnikencellen en Chopins piano, cd’s en musicassettes met zijn preludes en allerhande prullaria, van mokken en muismatjes tot stickers en sleutelhangers. AanEen winter op Mallorca verdienen de Mallorcanen goud geld. George Sand draait zich om in haar graf.