Reisjournalist Sander Groen verkent voor de Volkskrant om de week een onvermoede bestemming in Nederland of net over de grens. Aflevering 38: Maastricht
‘Twee majoors van de luchtmacht konden hiervandaan de Derde Wereldoorlog beginnen. Zij hadden elk een set codes en als ze die bij elkaar brachten, dan schoten Hawk-raketten Sovjet-straaljagers uit de lucht, met alle gevolgen van dien.’ Jos Notermans is gids van Stichting Het Limburgs Landschap. In de galmende betonnen ruimte, midden in een mergelgrot in de Cannerberg bij Maastricht, is het donker, koud en vochtig. Het enige licht komt van een petroleumlamp en twee plexiglazen schermen, waarop coördinaten zijn geschreven in spiegelschrift. Je zou het niet zeggen, maar dit was het zenuwcentrum van het oorlogshoofdkwartier van de NAVO.
Merkwaardig genoeg waren het de nazi’s die ervoor zorgden dat de NAVO zich hier vestigde, aldus Notermans. ‘In 1944 was het Ruhrgebied platgebombardeerd en daarom richtten de Duitsers hier een werkplaats in voor de assemblage van V1-wapens. Ze stortten een betonnen vloer, legden elektriciteit aan en zetten machines neer. Er kwam zelfs een spoorlijn, een zijtak van de lijn Maastricht-Glons. Tegen de tijd dat ze klaar waren, liep de oorlog ten einde. Er is hier niet één raket gebouwd.’ Maar door al het werk dat door dwangarbeiders was verzet, kreeg de NAVO interesse in dit goed verstopte gangenstelsel op de Nederlands-Belgische grens.
Het Ministerie van Oorlog huurde de Boschbergroeve in de Cannerberg van Stichting Het Limburgs Landschap voor één gulden per jaar. In 1954 kreeg de grot de status ‘ultrageheim’ en werd omgebouwd tot een zelfvoorzienende bunker met wateraanvoer, stroomnet, klimaatbeheersing en bewegwijzering. In het doolhof van acht kilometer aan gangen kwamen vierhonderd kantoren, tientallen toiletten en douches, een bar, een officiersclub, twee restaurants, een kapsalon en een golfbaan. Aanvankelijk was het een tijdelijk hoofdkwartier, bedoeld voor oorlog en oefeningen. In vredestijd was de bezetting minimaal, maar naarmate de oost-west-betrekkingen bekoelden tot het vriespunt, werd de bezetting in het NAVO-hoofdkwartier opgevoerd.
‘Begin jaren 60 werkten hier driehonderd tot vierhonderdvijftig mensen,’ vertelt Notermans. Toch lukte het wonderwel de operatie geheim te houden. ‘Omwonenden wisten wél dat hier frietjes gebakken werden. Tegen lunchtijd was dat rond de berg goed te ruiken.’ Begin jaren 90 – de Muur was gevallen en de Sovjet-dreiging geweken – werd het NAVO-hoofdkwartier opgedoekt en teruggegeven aan Stichting Het Limburgs Landschap. Na corona zullen vrijwillige gidsen hier weer rondleidingen geven. Van de oorspronkelijke inrichting resteert door een grondige asbestsanering weinig, maar door hun levendige verhalen kom je in deze mergelgrot weer even helemaal terug in de Koude Oorlog.
PRAKTISCHE INFORMATIE
Reis
Vanaf station Maastricht fiets je in 20 minuten door het Jekerdal naar de Cannerberg, of reis per bus met één overstap naar halte Jezuïetenberg; ns.nl, ov-fiets.nl
Doe
Rondleidingen door het voormalige NAVO-hoofdkwartier (ca. 2 uur, € 7 p.p.) zijn doorgaans snel uitverkocht, dus boek bijtijds; cannerberg-navo.nl
Eet
Op vijf minuten lopen staat op de Belgische grens het door terrastuinen omgeven barokke Château Neercanne, met uitstekend restaurant met Franse kaart; oostwegelcollection.nl
Let op: coronabeperkingen! Blijf in de buurt, mijd drukte en reis zo min mogelijk. Check voor vertrek de actuele maatregelen en openingstijden. Nog 37 bestemmingen in Nederland en net over de grens: volkskrant.nl/groenopreis