Nieuwsbrief

Welkom in de Poolcirkel Expres

Laat het maar aan de Zweden over om een van ’s werelds spectaculairste treinlijnen te bouwen: van Stockholm over tweeduizend kilometer in een etmaal naar de Poolcirkel, langs ingesneeuwde bergdorpen, eindeloze ijsvlaktes en bevroren watervallen – een grand tour door winterwonderland.

Een drukte van jewelste op het Centralstationen van Stockholm. De Zweden zijn zo stipt als de Zwitsers en de Poolcirkel Expres vertrekt heus geen minuut te laat. Haastig tillen de passagiers tassen vol proviand, mountainbikes met spikebanden en koffers vol skispullen aan boord, aangespoord door de conductrice. Klokslag vijven neemt de machinist de laatste slok van zijn koffie, hij klimt in de locomotief, trekt aan de misthoorn en zet de trein in beweging. Het begin van een epische treinreis van bijna een etmaal, op naar de Poolcirkel.

Achtereenvolgens zou ik nu kunnen lunchen, dineren, slapen en ontbijten aan boord van de Norrlandståget, zoals de trein officieel heet, maar dan gaan alle eersteklas uitstapjes onderweg aan me voorbij. Een treinreis is alleen episch met tussenstops en die zijn ingepland: van een ingesneeuwd spookdorp op de Unesco-Werelderfgoedlijst tot het ijshotel in Lapland. Een stief halfuurtje van Stockholm is Uppsala de eerste halte, een stokoude universiteitsstad met wereldfaam.

Het stadje is in rep en roer, want de beroemdste inwoner viert zijn driehonderdste verjaardag. In de lijst van ’s werelds honderd invloedrijkste mensen van het afgelopen millennium stond één Zweed: níet Nobel of Celsius, maar Carolus Linnaeus. Hij vond de ‘binomiale nomenclatuur’ uit, het systeem dat we nu nog gebruiken om de bloemetjes en bijtjes namen te geven. ‘God schiep, Linnaeus ordende’ luidt het gezegde. Linnaeus is de superheld van Uppsala. Zijn driehonderdste verjaardag, op 23 mei, wordt groots gevierd, maar nu al kun je naar zijn huismuseum met botanische tuin en prachtig gerestaureerde oranjerie.

Woensdag, 09:52 uur

Goed te ruiken dat in Gävle Zwedens grootste koffiefabriek staat. Spoorfanaten halen hun hart op in het nationale spoorwegmuseum met honderden locomotieven, rijtuigen en parafernalia die duidelijk maken dat de Zweden Europa’s fanatiekste spoorwegbouwers waren.

De enige manier om het imposante Slot van Gävle binnen te komen is een bezoek aan het gevangenismuseum, in een middeleeuwse vleugel met een wirwar van gangetjes, cellen en kerkers. Koddige kleipoppetjes beelden de soms heel creatieve martelmethoden uit – het was hier geen pretje. Aan de overkant, in een galant en tegelijk stuurs paleis uit 1847 met de bijnaam ‘Hotel Hamilton’, zijn nog tien cellen met minitentoonstellingen over het leven in de lik in vervlogen tijden.

Door de sneeuw kuier ik naar Gamla Gefle, dat wonder boven wonder ontsnapte aan drie grote branden en nu het oudste stukje stad is, met de pittoreske Zweedse rode houten huisjes van dien. Half vier ’s middags, in de schemering gaan de lantaarns aan en in de krappe straatjes hangt een nostalgische sfeer – Pippi kan ieder moment de hoek om komen rennen.

Woensdag, 18:54 uur

In de nachttrein naar Luleå is mijn compartiment een minihotelkamer met bed, zitbank en badkamertje met douche en wc. De trein is uitverkocht, maar muisstil: mijn medepassagiers liggen al op één oor, omdat we in één ruk van 750 kilometer doorrijden en voor dag en dauw aankomen in Luleå. Ook ik dommel in bij een kalmerend kedeng-kedeng.

Des te drukker is het aan de ontbijttafel in het rollende restaurant. Verse broodjes en koffie, gerookte zalm, smeerkaviaar, gehaktballetjes, gekookte eitjes, fruit en yoghurt, het kan niet op. Ik schuif aan bij Elisabeth, grondstewardess bij SAS en op weg naar een weekendje bij haar ouders. Vliegen kan ze voor eenderde van de prijs en dit duurt tien keer zo lang, maar toch reist ze per trein. De beste manier, zegt ze, om bij te komen van de Stockholmse hectiek. Iedereen is ontspannen en opgeruimd. Ook andere passagiers zijn op weg naar familie of gaan op wintersportvakantie in Abisko of Riksgränsen. Zweden is een winterpretpark, met het noorden als summum.

Donderdag, 07:19 uur

Luleå is de laatste halte in de bewoonde wereld, met een universiteit vol jong volk en dus cafés, bioscopen en discotheken, en een doorvoerhaven voor ijzererts uit Gällivare en Kiruna. Pas na de komst van de spoorweg in 1888 kwam de stad van de grond. Luleå is niet knap, daar verandert de ligging aan de stijf bevroren Botnische Golf niks aan. Maar tien kilometer verderop is Luleå’s voorganger dat wél: Gammelstads Kyrkstad.

Op een eilandje in de rivierdelta van de Lule stond hier al in de 12e eeuw een kerk. De afstanden die de parochianen moesten reizen om naar de mis te komen waren enorm en dus werden in rondjes rond de kerk tweehonderdvijftig houten huisjes gebouwd om in te logeren. Die kerkdorpen waren er wel meer in het dunbevolkte noorden, maar geeneen zo groot en goed bewaard en daarom noteerde de Unesco Gammelstad op de Werelderfgoedlijst. De labyrinthische straatjes met ingesneeuwde huisjes kunnen zo op een kerstkaart.

Aan de bevroren zee staat Hotell Nordkalotten, een wonderlijke herberg, opgetrokken uit duizend jaar oude boomstammen uit Finse en Russische oerbossen, met een restaurant in de puntvorm van een buitenproportionele Sami-tent, een zwembad met haardvuur, een lobby met opgezette wildebeesten en in de helft van de kamers een privésauna. Uurtje van tevoren opstoken en zweten maar, met worstjes en bier, want zo hoort dat hier.

Elke denkbare winterpret is hier zó geregeld. Ik klim op een sneeuwscooter voor een scheurpartij door de bossen en over de bevroren zee, hobbel op een slee achter een roedel blauwogige witte huskies en tuur met een Laps gezin naar de sterrenhemel. Geen poollicht te zien, maar het broodje rendiervlees en de glühwein van lingonbesjes smaken er niet minder om.

Vrijdag, 11:47 uur

Terug op het treinstation van Luleå heb ik een déjà vu. Dezelfde machinist die ik dagen eerder in Stockholm zag, drinkt ook nu in de sneeuw een kop koffie. Of ik het leuk vind om voorin te zitten, want met nog zeven uur voor de boeg blieft hij wel wat aanspraak. Zonder mijn antwoord af te wachten laat hij koffie en broodjes aanrukken. Eerste rang zit ik als de trein linea recta Lapland binnenrijdt.

De archetypische treinmachinist, zoals ze die alleen nog in Zweden maken, compleet met ouderwetse kleppet en krulsnor, heet Anders. Twee keer per week rijdt hij de Poolcirkel Expres heen en weer. Vijf jaar geleden, op zijn 53e, ging het roer om. Na een carrière in de houtverwerkende industrie volgde hij toch nog in het voetspoor van zijn vader en opa, die beiden hun hele leven treinmachinist waren – op deze zelfde trein. Zijn modelspoorbaan heeft hij overgedaan aan zijn kleinzoon.

Met 140 kilometer per uur denderen we over enkel spoor door een idyllisch winterwonderland, met een grote witte wolk van stuifsneeuw achter ons aan. Lapland is Europa’s laatste grote wildernis, met bijna tienduizend vierkante kilometer het grootste Unesco-Werelderfgoed van allemaal. Oneindige kerstboomkwekerijen, glinsterende sneeuw zover het oog reikt, soms een piepklein houten huisje in roestrood, pastelgeel, zachtroze of babyblauw met een rokende schoorsteen als levensteken, af en toe een wegwijzer die totaal misplaatst lijkt. Buiten is het min 19.

“Let op,” zegt Anders, “het is zó voorbij. Zie je dat rode huisje? Dat is de Poolcirkel, en daar rijden we… nú overheen.” Voor het eerst in mijn leven ben ik er, boven de Poolcirkel. Het voelt, zoals dat gaat met het passeren van imaginaire grenzen, opwindend en teleurstellend tegelijk. Een stationnetje waar sinds 1946 geen trein meer stopt en een blauw bord in de sneeuw waarop ‘Polcirkeln’ geschreven staat, da’s al, en toch een ervaring om over naar huis te schrijven.

Vrijdag, 15:20 uur

Kiruna staat bovenop ’s werelds grootste ijzerertsberg. Dat is meteen de bestaansreden van dit stadje in niemandsland. Wie goed zoekt, vindt twee attracties: een houten kerk in Lapse stijl, door de Zweden uitgeroepen tot mooiste gebouw van het land, en de ‘bezoekersmijn’ van het mijnbedrijf dat hier dagelijks tien Eiffeltorens aan ijzererts opgraaft en behalve de mijn en de spoorweg ook de stad bezit. De meeste toeristen stappen na aankomst op het station meteen in de taxi naar het Icehotel.

Van het Lapse gehucht Jukkasjärvi, met meer huskies dan inwoners, zou niemand ooit hebben gehoord als daar niet jaarlijks het befaamde ijshotel zou worden gebouwd. Vijfduizend vierkante meter en zestig kamers groot, gebouwd uit dertigduizend ton sneeuw en vierduizend ton kraakhelder ijs. Alles kan hier smelten: de kamers, bedden, tafels, stoelen, lobby, bar, kroonluchters, kerk en kunst. Dat gebeurt niet, want het wordt binnen niet warmer dan min vijf. Buiten staat min 16 op de thermometer. Valt tegen – het kouderecord is min 52.

Voordat ik naar mijn kamer mag, krijg ik uitgebreide instructies: op mijn boxershort na moet ik alles uittrekken en nagenoeg in mijn nakie door de vrieskou met slaapzak en al naar mijn ijskamer rennen. Typisch iets om uit te stellen. Eerst voor een nachtmuts naar de ijsbar. Die is bomvol – ik ben niet de enige met vluchtgedrag. Na de nodige wodkacocktails in glazen van ijs, is het dan toch echt bedtijd. Ik lig bibberend in mijn poolexpeditieslaapzak op een bed van ijs met rendiervellen, totdat ik opwarm en als een blok in slaap val.

Aan de kleine oogjes bij het ontbijt zie ik dat ik zomaar de enige ben die goed geslapen heeft. Niettemin staan er spanning en sensatie op stapel: rendiersleeën. De rendieren maken hun naam waar: zodra ik op de arrenslee spring, rennen ze. Ik voel me stiekem een klein beetje kerstman, totdat Rudolf een onverwachte beweging maakt en ik pardoes met mijn snuit in de sneeuw beland. Mijn mede-hotelgasten hebben dolle pret.

Zaterdag, 15:25 uur

Dom ben ik, oliedom. Het allerlaatste stukje van de tweeduizend kilometer lange spoorweg is het allermooist. De Ofotbanen, zoals het traject tussen het Zweedse Kiruna en het Noorse Narvik heet, slingert dwars door natuurpark Abisko met hoge bergen, diepe dalen, grote gletsjers en bevroren meren naar de diepste fjord van Noorwegen. De noordelijkste spoorlijn ter wereld en de mooiste van Scandinavië, superlatieven te over, en juist die doe ik in het pikkedonker.

Hoe imposant het landschap precies is, zie ik af aan de modelspoorbaan in het Ofoten-museum. Het allerlaatste beetje, als de trein hangend aan de rotswand naar beneden duikelt om bij het station van Narvik te komen, is duizelingwekkend, met een meeslepend uitzicht op stad en Rombaksfjord. Hoogtevrees is niet handig, maar wie nooit eerder een fjord heeft gezien, zoals ik, kan zich geen betere introductie wensen.

Die fjord is trouwens een waar kerkhof; op de bodem liggen 62 oorlogsschepen en zestig gevechtsvliegtuigen, want Hitler vocht hier twee zware zeeslagen uit, waarover alles uit de doeken wordt gedaan in het oorlogsmuseum. Na een pittige fjordwandeling en een middagmaal met walvis en zeehond, want dit is toch Noorwegen, heb ik er nog net tijd voor aleer mijn trein vertrekt.

Zondag, 15:45 uur

De terugweg gaat in twintig uur non-stop van Narvik naar Stockholm. Een straf is dat allerminst, want in de privacy van mijn minihotelkamer op rolletjes laat ik die prachtige natuurfilm graag nóg eens voorbijkomen. Te beginnen met de herkansing bij daglicht: met open mond bewonder ik het spektakelpanorama van de Rombaksfjord. Daar kan geen ansichtkaart tegenop. 

Logeren langs de lijn
Uppsala
Diakonistiftelsen Samariterhemmet, slapen bij de nonnetjes in prachtig kloosterpension, 2-pk va. SEK 760 (€ 84), Samaritegränd 2, tel. +46 (0)18 103400, www.svenskakyrkan.se/…
Grand Hotell Hörnan, nostalgisch luxehotel, 2-pk va. SEK 1095 (€ 120), Bangårdsgatan 1, tel. +46 (0)18 139380, www.grandhotellhornan.com
Park Inn Rezidor SAS, semi-designhotel achter het station, 2-pk va. SEK 750 (€ 83), Storgatan 30, tel. +46 (0)18 681100, www.uppsala.parkinn.se.
Gävle
Järnvägshotellet, budgethotel tegenover station, 2-pk va. SEK 600 (€ 66), Centralplan 3, tel. +46 (0)26 120990, www.jarnvagshotellet.nu
Grand Central, oudste hotel van Gävle brandde volledig af, nu gerenoveerd en heropend als Scandic CH, 2-pk va. SEK 890 (€ 98), Nygatan 45, tel. +46 (0)26 4958400, www.scandic-hotels.com/ch
Forsbacka Wärdshus, hotel sedert 1792, mooi gelegen op landgoed, 15km van Gävle, 2-pk va. SEK 795 (€ 87), Värdshusvägen 22, Forsbacka, tel. +46 (0)26 35170, www.forsbackawardshus.se
Luleå
Hotell Nordkalotten, prachtig gelegen in het bos aan de Botnische Golf, 5km van het centrum, 2-pk va. SEK 800 (€ 88), Lulviksvägen 1, tel. +46 (0)920 200000, www.nordkalotten.com
Stadshotellet, klassiek luxehotel uit 1903, 2-pk va. SEK 1495 (€ 164), Storgatan 15, tel. +46 (0)920 274000, www.elite.se
Arctic Hotel, prettig modern hotel vlakbij station, 2-pk va. SEK 799 (€ 88), Sandviksgatan 80, tel. +46 (0)920 10980, www.arctichotel.se
Kiruna
Järnvagshotellet, nostalgisch houten spoorweghotel óp het perron, 2-pk va. SEK 595 (€ 65), Bangårdsvägen 7, tel. +46 (0)980 84444, www.jarnvagshotellet.com
Vinterpalatset, nostalgisch hotel in voormalige villa van een ijzerertsbaron uit 1904, 2-pk va. SEK 690 (€ 76), Järnvägsgatan 18, tel. +46 (0)980 67770, www.vinterpalatset.se
Jukkasjärvi
Icehotel, prijzig maar een ervaring om over naar huis te schrijven, 2-pk va. SEK 2240 (€ 246), Jukkasjärvi, tel. 46 (0)980 66800, www.icehotel.com
Riksgränsen
Populair wintersportdorp tegen de Noorse grens, driehonderd kilometer boven de Poolcirkel, met eigen treinstation en één hotel mét spa, Hotell Riksgränsen, 2-pk va. SEK 1310 (€ 144), Riksgränsen, tel. +46 (0)980 40080, www.riksgransen.nu
Katterat
Spookdorp (zie kader) met alleen ’s zomers één pension, Katterat Fjellstue, Katterat Stasjon, tel. +47 (0)908 54484,www.katterat.com
Narvik
Norlandia, mooi gelegen aan de voet van de skihelling, naast het dalstation van de kabelbaan en op tien minuten lopen van het centrum, 2-pk va. NOK 1235 (€ 155), Skistuaveien 8, tel. +47 (0)76 964800, www.norlandia.no/narvik
Spor 1 Gjestegård, eenvoudig pension in voormalig houten spoorwegstationnetje in het centrum, 2-pk va. NOK 500 (€ 63), Brugata 2, tel. +47 (0)76 946020, www.spor1.no
Breidablikk Gjestehus, romantisch pension met restaurant, terras en kamers (402-404 zijn de beste) met meeslepend uitzicht op stad, bergen en fjord, 2-pk va. NOK 560 (€ 71), Tore Hunds Gate 1, tel. +47 (0)76 941418, www.breidablikk.no
Uit het artikel
Uppsala
Linnaeusjaar 2007, www.linnaeus2007.se
Linnémuseet, SEK 25 (€ 2,75), ’s winters alleen op afspraak, Svartbäcksgatan 27, tel. +46 (0)18 136540, www.linnaeus.uu.se/…
Museum Gustavianum, SEK 40 (€ 4,40), di-zo 11-16u, Akademigatan 3, tel. +46 (0)18 4717571, www.gustavianum.uu.se
Gävle
Sveriges Järnvägsmuseum, SEK 40 (€ 4,40), di-zo 10-16u, Rälsgatan 1, tel. +46 (0)26 144614, www.jarnvagsmuseum.se
Fängelsemuseet, SEK 50 (€ 5,50), di-zo 09-16u, Hamiltongatan 1 & 3, tel. +46 (0)26 654430, www.fangelsemuseet.se
Berggrenska Gården, Kyrkogatan 14.
Luleå
Gammelstads Kyrkstad is 10 kilometer ten noordwesten van Luleå en bereikbaar per bus 9 en 32. Bezoekerscentrum, zie bij lokale VVV’s.
De sneeuwscootertocht, huskysafari en poollichtexcursie boekten we via Hotell Nordkalotten, zie bij accommodatie.
Kiruna
Bezoekersmijn, rondleidingen tweemaal daags, duur 3 uur, SEK 220 (€ 24), te boeken via VVV, zie onder.
Kiruna Kyrka, ma-zo 11-16u, Kyrkogatan 8
Jukkasjärvi
Icehotel, zie bij accommodatie. Bezoek ook het dorpje met twee museumpjes en het oudste houten kerkje van Lapland uit 1608.
Narvik
Ofoten Museum, NOK 40 (€ 5), ma-vr 10-15u, Administrasjonsveien 3, tel. +47 (0)76 960050, www.ofoten.museum.no
Nordland Røde Kors Krigsminnemuseum (oorlogsmuseum), NOK 50 (€ 6,30), ma-vr 11-15u, Narvik Torv, tel. +47 (0)76 944426,www.warmuseum.no
Poolcirkel Expres Praktisch
Hoe kom je er?
Amsterdam naar Arlanda vanaf € 231, www.klm.nl. Charleroi (B) naar Skavsta, va. € 38, www.ryanair.com. Keulen (D) naar Arlanda va. € 88, www.germanwings.com. Retourtarieven incl. tax en toeslagen. Arlanda = internationale luchthaven, 20 min. van Stockholm, www.arlandaexpress.com. Skavsta = budgetluchthaven, 90 min. van Stockholm, www.flygbussarna.se.
Trein & prijs
De Norrlandståget wordt geëxploiteerd door Connex. Prijzen voor een enkele reis Stockholm-Narvik variëren van SEK 499 (€ 55) voor een tweede-klas-stoel tot SEK 1899 (€ 210) voor een privé-compartiment met douche/wc. Bijtijds boeken is noodzakelijk. Railpassen als Scanrail en Interrail zijn geldig, voor sommige klassen geldt een toeslag. In tegenstelling tot wat sommige reisgidsen en websites vermelden, rijdt er geen bioscoop meer mee, wel een restaurant. Info: www.connex.se
Lokale VVV’s
Uppsala: Fyristorg 8, tel. +46 (0)18 7274800, www.uppsalatourism.se
Gävle: Drottninggatan 9, plan 4, tel. +46 (0)26 147437, www.gastrikland.com
Luleå: Kyrktorget, Gammelstad, tel. +46 (0)920 293581, www.lulea.se/gammelstad
Kiruna: Lars Janssonsgatan 17, tel. +46 (0)980 18880, www.lappland.se
Narvik: Kongensgate 57, tel. +47 (0)76 965600, www.destinationnarvik.com
Informatie
VisitSweden, gratis tel. 00800 3080 3080, www.visitsweden.com
Innovation Norway, tel. 0900 899 1170 (35cpm), www.visitnorway.nl

Gratis nieuwsbrief
Wil jij mijn reisreportages gratis in je mailbox? Ik stuur je graag eens per kwartaal mijn nieuwsbrief.