Tienduizenden gelovigen én heidenen trekken te voet naar Santiago de Compostela. De beloning: een stempel op een perkament en een knuffel met een heilige van klatergoud. Daarvoor doorstaan de pelgrims stormen en stortbuien, bloedblaren en ontberingen allerlei. Waarom ook alweer?
Santiago de Compostela is met stip Europa’s beroemdste bedevaartsplaats. Natuurlijk, Rome en Lourdes kunnen er ook wat van, maar geen oord trekt zóveel pelgrims als deze Heilige Stad in de meest afgelegen uithoek van Spanje.
Op het plein voor de kathedraal arriveren ze dagelijks bij bosjes: afgepeigerde pelgrims aan het eind hun latijn. Alles doet pijn: opgezwollen enkels en knieën, voeten vol eeltbobbels en bloedblaren. Met van pijn vertrokken gezichten en steunend op wandelstok, staf of zelfs op krukken strompelen ze naar het pelgrimskantoor, een donker hol op één-hoog-achter met een balie van spaanplaat. Daar verruilen ze hun pelgrimspaspoort vol stempels voor een officieel papier in een taal die ze niet begrijpen.
Rare jongens, die pelgrims. Hebben ze daar een eindeloze trektocht vol huiveringwekkende ontberingen voor over? Nee dus, want er is meer tussen hemel en aarde.
Wirwar van wegen
Even een misverstand opruimen: er is niet één pelgrimsweg naar Santiago, er zijn er vele. De Camino Francés, de Franse route die helemaal vanuit Holland, dwars door België en Frankrijk, via de Pyreneeën en Pamplona, het oude Burgos en gouden León, langs en door de Picos de Europa naar Santiago de Compostela kronkelt, is de bekendste en drukste. Die werd in 1130 ook bewandeld door de Franse monnik Aymeric Picaud – hij schreef er de Codex Calixtinus over, de allereerste reisgids ooit.
Net zo goed en misschien wel mooier is de Camino del Norte, die van Irún aan de Franse grens dwars door het ‘Groene Spanje’ de kust volgt, langs puike steden als San Sebastian, Bilbao en Santander en de beroemde Grotten van Altamira. Duitsers volgen de Via Mosana, Zwitsers nemen de Oberstrasse en Polen de Gouden Route. Maar niet alle pelgrims komen uit het noorden; ze komen van heinde en verre en uit alle windstreken en er is dan ook een wirwar van wandelpaden om uit te kiezen.
Pak de plattegrond van het Iberisch Schiereiland erbij en wat blijkt: alle wegen leiden naar de kathedraal van Compostela. Elk zijn ze voorzien van borden, stoeptegels en paaltjes met een Sint-Jakobsschelp en een pijl bij wijze van bewegwijzering, en elke route heeft wel een website of reisgids. Overnachten doen pelgrims voor een prikkie in speciale herbergen ofwel refugios, en langs al die routes wemelt het van de pelgrimskerken, -kapellen en -kloosters vol relikwieën die elk hun gebed of verering behoeven. De ‘Camino de Santiago’, zoals alle routes samen worden genoemd, is zo oud als de weg naar Rome en door de Unesco verklaard tot Werelderfgoed.
Sportieve sabbatical
Zoveel wegen als er naar Santiago leiden, zo talrijk zijn ook de beweegredenen van pelgrims om die wegen te willen bewandelen. Sommigen gaan op pad om zich na een groot persoonlijk verlies, al dan niet overwonnen ziekte, ontslag of ander ongeluk te bezinnen op het leven, anderen willen eenmaal in hun leven boetedoen of een offer aan God brengen, sommigen zoeken gewoon de avontuurlijke en sportieve sabbatical van hun leven.
Religieus hoef je niet te zijn om het pelgrimspad te bewandelen, maar het helpt wel. Want waarom iemand ook besluit om op pelgrimstocht te gaan, bij voorbaat staat vast dat het een beproeving wordt. Een rotsvaste motivatie is een vereiste om stormen en stortbuien, spierpijn en blaren, de loden last van je bagage en honger en harde matrassen te doorstaan. En dat eindeloos lang – vanuit Nederland doe je er zomaar drie maanden over.
Voor de beloning ter plekke hoef je het niet te doen. Pelgrims doorlopen na aankomst een druk programma van tradities en rituelen; eerst snel naar het pelgrimskantoor voor hun Compostela, het in het latijn gestelde officiële bewijs dat ze de beproeving hebben doorstaan, dan naar de kathedraal voor de pelgrimsmis, een omhelzing van het glimmend gouden beeld van de Heilige Jakobus en een bezoek aan diens graf. Wie wil, wandelt ter afsluiting door naar Finisterre om z’n sokken en schoenen in de zee te gooien, maar dat is niet verplicht en louter symbolisch.
Knoken in een kistje
De weg is dus het doel, Santiago slechts de bestemming. Dat zit zo. Jakobus de Meerdere, broer van Johannes en een van Jezus’ apostelen, werd in 44 onthoofd en aan de honden gevoerd. Volgens het boekje ligt hij begraven op de Olijfberg, maar een levendige legende luidt dat zijn stoffelijke resten werden overgebracht naar Galicië op een stenen schip – geloof verzet bergen. Zijn discipelen begroeven hem een kilometer of twintig landinwaarts en zeven eeuwen lang dacht niemand nog aan Jakobus.
Totdat ene kluizenaar Pelayo het graf herontdekte, gegidst door engelenstemmen en helder sterrenschijnsel. Een wonder. De knoken van Jakobus gingen in een zilveren kistje, daar werd een kathedraal overheen gebouwd en half Europa kwam het met eigen ogen bekijken. In de vroege middeleeuwen werd het massatoerisme uitgevonden: jaarlijks trok een half miljoen pelgrims naar Sint-Jakobus in het Sterrenveld ofwel Santiago de Compostela.
Jakobus werd de beschermheilige van Santiago, Galicië en gans Spanje. Het plaatsje, voorheen een open veld, werd groter en welvarender en volgebouwd met goudgelen pronkpaleizen met zwierige tierelantijnen van buiten en prestigieuze kunstwerken van binnen. Santiago is nu met stip een van de mooiste steden van Spanje. Wie slim is, stapt stevig door om te arriveren vóór 25 juli, de naamdag van Sint-Jakobus. In heel Spanje is het een vrije dag en in Santiago het feest van het jaar.
Pelgrimszweet
De beroemde botafumeiro zwaait dan duizelingwekkend door de kathedraal; een buitenproportioneel wierookvat dan in vroeger tijden diende om de penetrante lichaamsgeur van ongewassen pelgrims uit te bannen. De pelgrimsmis wordt voorgegaan door een afgezant van het koninklijk huis – met een beetje mazzel de koning zelve. Santiago staat op z’n kop met straatfeesten, concerten, kermis, processies van gigantische papier-maché-poppen en, als we dan toch iedereen op de been hebben, ook politieke betogingen voor een onafhankelijk Galicië. Dat alles voorafgegaan door een meeslepend vuurwerkspektakel waarbij de façade van de kathedraal in rook opgaat.
Jaarlijks trekken zo’n honderdduizend pelgrims over de camino naar Santiago. In een Heilig Jaar zijn dat er dubbel zoveel, want alleen dan, eens per vijf, zes of zelfs elf jaar, valt de naamdag van Jakobus op een zondag – goed voor de hemelse hoofdprijs. Alleen dan zwaait de Heilige Deur open en elke pelgrim die daardoorheen de kathedraal binnenkomt, krijgt een volle aflaat. In één klap zijn alle zonden van een heel leven vergeten en vergeven. Zelf plannen voor een pelgrimstocht? Volgend jaar kunt u het weer krijgen, zo’n vrijkaartje voor de hemel.
Pelgrims eten gratis
Pal naast de kathedraal staat het meeslepend monumentale Hostal de los Reyes Católicos, vroeger een koninklijk hospitaal waar uitgebluste pelgrims werden opgelapt. Nu is het een überchic vijfsterrenhotel met het beste restaurant van de stad. Aan één traditie wordt vastgehouden: driemaal daags, om stipt negen, twaalf en zeven uur, krijgen pelgrims op vertoon van hun compostela een gratis maaltijd.
Dat gaat natuurlijk niet tussen de deftige gasten die voor hun suite ruim vijfhonderd euro per nacht betalen. In de katakomben van het hotel, ergens tussen de keuken en de bezemkast, is een piepkleine comedor de peregrinos, een speciaal eetkamertje waarin precies tien pelgrims passen. Ze worden binnengeloodst via de parkeergarage en eten hetzelfde als receptionisten en kamermeisjes.
Geen caldeirada dus, de specialiteit van de chef-kok, maar bijvoorbeeld vooraf linzensoep, dan een schnitzeltje met aardappelpuree en doppers, een puddinkje toe en erbij de nodige flessen Galicische huiswijn. Eenvoudig doch voedzaam, maar niets bijzonders. Dat doet niets af aan het stoere verhaal dat de pelgrims thuis kunnen vertellen: ze hebben mooi gratis gegeten in een vijfsterrenhotel.
Santiago de Compostela Praktisch
Hoe kom je er?
Air Berlin vliegt rechtstreeks van Amsterdam naar Santiago de Compostela, retour all-in va. € 138. Compensatie van de CO2-uitstoot kost € 8,77.
Pelgrimstocht
Wie per vliegtuig arriveert, kan zijn Compostela wel vergeten. Dat certificaat krijgt alleen de pelgrim die minstens 100 kilometer te voet, 200 kilometer per fiets of 300 kilometer te paard heeft afgelegd. Zo zijn er meer regels en het Nederlands Genootschap van Sint Jacob helpt je graag op pad.
Accommodatie
Pelgrims slapen in refugios, toeristen kiezen waarschijnlijk voor comfortabelere accommodatie. Pal naast de kathedraal is de parador, in het voormalige pelgrimshospitaal, het beste hotel van de stad; 2pk va. € 205. Betaalbaar en charmant zijn de Pousadas de Compostela, vier kleinschalige hotels in monumentale huizen in het historische centrum; 2pk va. € 60.
Informatie
Voor vertrek: Spaans Verkeersbureau, tel. 070 346 5900. Ter plekke: VVV in de Rúa do Vilar, tel. +34 981 555 129
Nog 10 Beroemde Bedevaartsoorden
Behalve Santiago zijn Rome, Lourdes en Fatima sinds mensenheugenis beroemd. Maar pelgrimeren is niet voorbehouden aan Europeanen, en evenmin aan christenen. Wereldwijd gaan jaarlijks zo’n 150 miljoen pelgrims van diverse pluimage op pad. Hun beroemdste bestemmingen op rij.
Mekka, Saoedi-Arabië
religie: islam | aantal pelgrims: 3 miljoen per jaar | spitsuur: ramadan
Mekka is voor moslims de Heiligste Stad op aarde met het heiligste aller heiligdommen: de ka’aba, het kubusvormige Huis van God met daarin de Zwarte Steen, die de engel Djibriel (Gabriël) aan Ibrahim (Abraham) zou hebben gegeven. De bedevaart naar Mekka, de hadj, is een van de vijf zuilen van de islam en verplicht voor iedere moslim die het zich kan permitteren en wiens gezondheid het toelaat. Als onderdeel ervan loopt men zevenmaal rond de ka’aba en probeert men die aan te raken en te zoenen. Zo haalt Mekka jaarlijks de voorpagina’s en het Journaal, als zich tijdens de ramadan drie miljoen moslims tegelijk verdringen rond de Zwarte Steen. Duwen en trekken is verboden, maar regelmatig vallen in de drukte honderden doden. www.kaaba-taaba.nl
Jeruzalem, Israël
religies: jodendom, islam, christendom | aantal pelgrims: 6 miljoen per jaar | spitsuur: pasen
Tamelijk uniek is Jeruzalem, want het is de Heilige Stad van drie wereldreligies. Joden bidden er bij de Klaagmuur, het enig overgebleven stukje van de belangrijke Joodse Tempel die ooit op de Tempelberg stond. Moslims bezoeken het belangrijkste heiligdom na die van Mekka en Medina, de Al-Aqsamoskee, waarvandaan Mohammed ten hemel voer – tijdens die hemelvaart leerde de profeet dat goede moslims vijfmaal daags bidden richting Mekka. En christenen komen omdat Jezus hier gekruisigd werd en uit het graf herrees – voor christenen is de graftombe van Christus in de Heilig-Grafkerk het heiligste der heiligdommen.www.jerusalem.muni.il
Mahakumbha Mela, India
religie: hindoeïsme | aantal pelgrims: 15 miljoen per keer | spitsuur: eens per twaalf jaar
De Kumbha Mela is er elke vier jaar, wisselend op vier heilige locaties in India, maar de Mahakumbha Mela slaat alles – met 15 miljoen bezoekers is het ’s werelds meest massale bedevaart. Er is nóg een overtreffende trap: in 2004, zo hadden legertjes astrologen berekend, stonden alle sterren en planeten op precies de goede plek en dat gebeurt maar eens per 144 jaar. Geen hindoe liet de kans liggen; met 30 miljoen tegelijk kwamen ze naar Sangam, de plaats waar de Ganges, Jamuna en (de mythische) Saraswati bij elkaar komen, voor een spiritueel en van zonden zuiverend bad in de heilige rivier. www.kumbhamela.net
Rome, Italië
religie: christendom | aantal pelgrims: 3 miljoen per jaar | spitsuur: pasen
De pelgrimsweg naar Rome is… zo oud als de weg naar Rome. Al tweeduizend jaar trekken pelgrims naar het epicentrum van het christendom om God te eren of boete te doen en de graven van de apostelen Petrus en Paulus te bezoeken. Vroeger ging dat te voet, over de Via Francigena dwars door de Alpen, met alle ontberingen van dien. Het pelgrimspad naar Rome werd net als de Camino de Santiago uitgeroepen tot een van Europa’s belangrijkste historische routes, maar is in onbruik geraakt. Pelgrims arriveren nu liever per vliegtuig en reizen per metro door naar de Sint-Pieter, bij voorkeur met pasen als de paus zijn zegen uitdeelt. www.vatican.va
Lourdes, Frankrijk
religie: christendom | aantal pelgrims: 6 miljoen per jaar | spitsuur: feest van Maria Tenhemelopening op 15 augustus
In een grot even buiten Lourdes verscheen in 1858 de Heilige Maagd Maria aan de 14-jarige boerendochter Bernadette. In trance begon ze in de aarde te graven en voilà: het fameuze Lourdeswater was gevonden. Sindsdien is het hier big business. Bussen vol zwakken en zieken drinken van en badderen in het heilzame water in de hoop op genezing. Er is een heuse reli-supermarkt vol heilige souvenirs, Maria-vormige wijwaterflessen en bidprentjes in de uitverkoop. In talloze andere plaatsen verscheen Maria of barstten beeldjes van de Heilige Maagd in tranen uit – na Lourdes zijn Fatima (Portugal), Kevelaer (Duitsland), Czestochowa (Polen) en Banneux (België) beroemde plaatsen voor Mariaverering. www.lourdes-france.com
Bagdad, Irak
religie: islam | aantal pelgrims: 1 miljoen per jaar | spitsuur: begin augustus
Gezellig of veilig is het allerminst, maar mediageniek valt de jaarlijkse bedevaart naar de Kadhimiyamoskee in Bagdad zeker te noemen. Een miljoen sjiitische moslims trekken rond de sterfdag van imam Musa Kahim naar diens mausoleum, terwijl ze tot bloedens toe boetedoen door zichzelf te slaan met ijzeren kettingen of zich met zwaarden in het voorhoofd te snijden. In 2005 kwamen bijna duizend pelgrims om het leven toen door geruchten over een zelfmoordaanslag paniek uitbrak en vorig jaar ontstond een bloedbad met twintig doden en honderden gewonden, toen de pelgrims door sluipschutters werden beschoten. De aanslagen tijdens de bedevaart doen steevast het geweld tussen sjiieten en soennieten oplaaien.
Bodhgaya, India
religie: boeddhisme | aantal pelgrims: 60.000 per jaar | spitsuur: januari
Bodghaya in de Indiase staat Bihar is het belangrijkste bedevaartsoord voor boeddhisten. Hier staat de Mahabodi-tempel, sinds vijf jaar op Unesco’s Werelderfgoedlijst, en op de plaats waar nu een diamanten troon onder een heilige bodhiboom staat, ging Gautama Boeddha pakweg 2500 jaar geleden op z’n gat ging zitten om niet meer op staan voordat hij de antwoorden had gevonden op álle belangrijke levensvragen – het begin van een religie met wereldwijd ruim 400 miljoen volgelingen. gaya.bih.nic.in
El Rocío, Spanje
religie: christendom | aantal pelgrims: 1 miljoen per jaar | spitsuur: pinksteren
In het nationaal park Doñana, genoteerd op de Unesco-Werelderfgoedlijst, ligt een slaperig gehucht van nog geen duizend zielen. Het ganse jaar gebeurt er niets, maar met pinksteren zijn er ineens een miljoen bezoekers. Dan is er de Romería del Rocío, de meest massale processie van Andalusië én Spanje. De roomse romeros – feestelijke flamencojurk voor de vrouwen, mannen in traditionele kostuum met zwarte Sandeman-hoed – trekken met een eindeloze stoet van versierde huifkarren, dwars door het Doñanapark naar El Rocío. Daar wordt dagenlang gefeest, met als hoogtepunt de nachtelijke processie met de Virgen del Rocío – om haar is het allemaal te doen. www.rocio.com
Istanbul, Turkije
religie: orthodoxie | aantal pelgrims: 2000 per jaar | spitsuur: geen
Turkije is nu Europa’s grootste moslimland, maar ooit was dat anders. Eeuwen geleden lag hier het Byzantijnse Rijk van de christelijke keizer Constantijn de Grote. Constantinopel was de hoofdstad van de wereld en werd opgewaardeerd tot aartsbisdom en oecumenisch patriarchaat. In 1923 riep Atatürk de Turkse Republiek uit, maar de patriarch bleef zitten waar hij al tweeduizend jaar zat. Zijne Heiligheid Bartholomeus I – lang zwart gewaad, grote witte baard – is patriarch nummer 270 en geestelijk leider van 250 miljoen oosters-orthodoxe christenen, waarvan een enkeling hem opzoekt in zijn krakkemikkige klooster. De rest van de wereld was ’m vergeten, totdat ook de paus hem vorig jaar bezocht op zijn christelijke eilandje in moslimland. www.patriarchate.org
Amsterdam, Nederland
religie: christendom | aantal pelgrims: 10.000 per jaar | spitsuur: maart
Voor een louterende bedevaart hoef je heus niet ver; Nederland telt 660 kerkelijk erkende pelgrimsoorden. Amsterdam heet ook wel de ‘Mirakelstad’, want op 15 maart 1345 voltrok zich in een huis in de Kalverstraat een wonder: een doodzieke man ontvangt het Heilig Sacrament, geeft over en het braaksel belandt in het haardvuur – alleen de hostie brandt niet en blijft boven het vuur zweven. De pastoor neemt de hostie mee terug naar zijn kerk, maar de volgende dag ligt die weer in het huis aan de Kalverstraat. Een jaar later wordt het wonder officieel erkend door de kerk. Het ‘Mirakel van Amsterdam’ wordt jaarlijks herdacht tijdens de grootste bedevaart van Nederland, de Stille Omgang. www.stille-omgang.nl
ADAlgemeen DagbladPelgrimsoordReligieStad
