Nieuwsbrief

Op het goede spoor

Met deze nieuwe snel- en slaaptreinen reis je in 2022 door Europa

Mooiste treinreis van de Balkan: in 12 uur van Belgrado naar Bar aan de Adriatische Rivièra

De internationale trein maakt een comeback: nadat het aanbod jarenlang verschraalde, komen er nu juist veel nieuwe verbindingen bij. Verruil vliegschaamte voor treintrots en reis eens ontspannen per spoor naar Praag, Zürich, Triëst of Stockholm. Reisjournalist Sander Groen zet de ontwikkelingen, obstakels en opties op een rij.

Dit is de Nederlandse versie van dit artikel. Klik hier voor de Vlaamse versie.

Een futuristisch ogende trein glijdt in de avondschemer door een groene vallei in een bergachtig landschap. Het restaurantrijtuig is ingericht in beigetinten, de verlichting is gedimd, de fauteuils zijn comfortabel en de tafeltjes met linnen gedekt. Een ober brengt de menukaart. De in broekpak gestoken Vesper Lynd gaat zitten en zegt kordaat: ‘I’m the money.’ James Bond kijkt op, neemt een slok whisky en stemt in: ‘Every penny of it.’ Het duo bespreekt de strategie voor de komende missie, terwijl ze hun traag gegaarde lamsspiezen wegspoelen met een 25 jaar oude fles Château Angelus. Reizen per trein zag er zelden zo stijlvol uit als in Casino Royale.

De 1ste klas van de Tsjechische Pendolino van Praag naar Mariënbad heeft leren stoelen • foto: Sander Groen
De Tsjechische hogesnelheidstrein Pendolino bij aankomst in kuurstad Mariënbad • foto: Sander Groen

In de film zoeft de trein van Zwitserland naar Montenegro, in werkelijkheid werd de scène opgenomen in een Pendolino, het pronkstuk van de Tsjechische Spoorwegen. Op het hoofdstation van Praag stap ik in precies dezelfde hogesnelheidstrein met bestemming Mariënbad. Net als Agent 007 reis ik eerste klas en tref ik een onbekende disgenoot, al lijkt zij niet op Eva Green, maar eerder op Miss Gulch uit The Wizard of Oz. Ik bestel een goulashsoep (€ 2,30), een kipschnitzel met aardappelsalade (€ 6,60) en een pul Tsjechisch bier (€ 1,60). Minder glamoureus dan Bond misschien, maar het blijft fijn, dineren in een rijdende trein.

In de slaaptrein van Stockholm naar Narvik lunchte ik met Zweedse gehaktballetjes in veenbessensaus en in de Trans-Azië Expres van Istanbul naar Teheran bestond het ontbijt uit Perzisch platbrood met witte kaas, yoghurt met honing en een kop Nescafé. Met die laatste trein deed ik drie dagen over een afstand die per vliegtuig in drie uur kan, maar het is een andere reiservaring. Zo’n langeafstandstrein, daar kun je niet uit, voor sociale contacten ben je aangewezen op personeel en medepassagiers, en het uitzicht verandert doorlopend. De trein is een microkosmos waarin tijd er even niet toe doet – een betere reden om te ontspannen bestaat niet.

Opkomst en ondergang

Dankzij de rechtstreekse Eurostar is Londen nu in vier uur bereikbaar, maar aanvankelijk ging het vervoer per spoor een stuk trager. Stoomlocomotieven De Snelheid en De Arend brachten in 1839 driehonderd genodigden van het Amsterdamse station d’Eenhonderd Roe naar Haarlem met een snelheid van 40 kilometer per uur. In de Utrechtse Courant schreef een reiziger: ‘Ik was te voren zeer tevreden, dat ik, met de diligence van Amsterdam, in een uur tijds, te Haarlem wezen kon. Doch nu is de spoorweg gekomen, en die zal mij er binnen het half uur brengen. De helft van den tijd uitwinnen, is geene kleinigheid!’

Dertig jaar later lag er in Nederland een uitgebreid spoorwegnet van duizenden kilometers met honderden stations, en spoorlijnen van Goes tot Harlingen en Nieuwe Schans, en van Helder tot Maastricht, Luik en Aken. Halverwege de vorige eeuw vertrokken vanuit Hoek van Holland rechtstreekse treinen naar Kopenhagen, Berlijn, Warschau en Moskou. De Duitse, Zwitserse, Franse en Spaanse spoorwegen exploiteerden tientallen slaaptreinen en voor wie liever overdag reisde, bedacht NS-baas Den Hollander de Trans Europ Express, een netwerk van luxetreinen tussen 70 steden. Reizen per trein was snel, betaalbaar, betrouwbaar en comfortabel – de ideale manier om heel Europa door te reizen.

Een treinreisje langs de Rijn in een vintage-panoramawagon van de TEE Rheingold • foto: Sander Groen
De treinsteward tovert in de slaaptrein naar Praag in een handomdraai twee bedden tevoorschijn • foto: Sander Groen

Eind vorige eeuw kwam de kentering. Budgetvluchten, langeafstandsbussen en snelle, maar ook dure hogesnelheidstreinen maakten opmars, zodat reguliere internationale treinen minder rendabel werden. De laatste Trans Europe Express reed in 1995 en Deutsche Bahn trok de stekker uit de CityNightLine – de laatste slaaptrein vanuit Amsterdam vertrok in 2016. Afgelopen jaar nog stopte het Italiaans-Franse Thello met de nachttreinen Parijs-Venetië en Marseille-Milaan. Ook de hoteltreinen Sud Express (Hendaye-Lissabon) en Lusitania (Madrid-Lissabon) rijden niet meer; het Spaanse RENFE benutte de coronapandemie om stilletjes het materieel te verkopen aan India. Portugal is nu vanuit Europa per trein nagenoeg onbereikbaar.

10 internationale treinreistips
1. Plan je reis. Op de bonnefooi reizen is leuk, maar kan duur uitpakken. Koop tickets voor hogesnelheids-, langeafstands- en slaaptreinen ruim van tevoren.
2. Heb een plan B. Houd rekening met stremmingen en vertragingen en plan je reis niet te krap. Met name nachttreinen komen soms uren te laat aan.
3. Boek op tijd. Hoe de prijzen fluctueren, verschilt per vervoerder. Vuistregel: de goedkoopste tarieven vind je vanaf drie maanden tot drie weken voor vertrek.
4. Wees flexibel. Een treinreis kan op dinsdag 200 euro kosten, maar als je een dag later vertrekt ineens nog maar de helft. Zijn je reisdata flexibel, dan bespaar je geld.
5. Splits je reis. Soms ben je goedkoper uit als je niet de hele treinreis als geheel boekt bij één boekingssite, maar in etappes via verschillende kanalen.
6. Zoek het uit. Meestal is de prijs van een retourtje gelijk aan die van twee enkeltjes, maar bijvoorbeeld voor de Eurostar zijn retourtickets veel voordeliger.
7. Wees een speurneus. Zoek naar slimme verbindingen en lage tarieven, en reken uit of losse tickets met eventueel een kortingsabonnement het voordeligst zijn.
8. Kies je ticket. Plan je een treinrondreis door één of meerdere landen, dan ben je vaak voordeliger uit met een treinpas, zoals die van Interrail of de Swiss Pass.
9. Lees de kleine lettertjes. Vroegboeken loont, maar de goedkoopste tickets hebben ook de strengste voorwaarden voor wijzigen en omruilen.
10. Haast je niet. De trein is vaak niet de snelste manier om van A naar B te komen. Zak achterover, maak een praatje, lees een boek, geniet van het uitzicht en ontspan.

Renaissance op het spoor

De nationale spoorwegmaatschappijen bezuinigen en particuliere ondernemingen springen in het gat. Afgelopen jaar werden talloze plannen gepresenteerd voor nieuwe internationale treinverbindingen. En het bleef niet bij plannen: sinds oktober rijden er slaaptreinen van GreenCityTrip van Breda naar Praag, Innsbruck, Milaan, Verona en Venetië. Het Duitse Flixtrain lanceerde een slaaptrein van Berlijn naar München, en met het Zweedse Snälltåget reis je slapend van Berlijn naar Kopenhagen, Malmö en Stockholm. Vanaf april rijdt European Sleeper van Oostende naar Berlijn, Praag en Warschau, en vanaf 2024 vertrekt Midnight Trains van Parijs naar Edinburgh, Kopenhagen, Rome, Madrid en Porto.

Je kunt een film kijken of een boek lezen, maar het mooiste vermaak is het uitzicht • foto: Sander Groen

De nationale spoorwegmaatschappij van Oostenrijk, de ÖBB, investeert juist wel volop, zowel in het eigen spoorwegnet als in grensoverschrijdende verbindingen. Sinds afgelopen jaar rijden er weer slaaptreinen van Amsterdam naar Wenen en Zürich. Vanaf 30 euro heb je een stoeel en vanaf 60 euro een bed – als je gelukt hebt, want tickets zijn vaak weken en soms maanden van tevoren al uitverkocht. De nieuwe nachttrein is een hit; de komende jaren gaan er ook Nightjets rijden tussen Parijs, Wenen en Berlijn en tussen Zürich, Rome en Barcelona. Daarvoor wordt het van Deutsche Bahn overgenomen verouderde materieel opgeknapt, en er zijn drieëndertig treinstellen van elk zeven rijtuigen besteld. Prijskaartje: een half miljard euro. Ook de Franse en Portugese spoorwegen hebben plannen om eerder geschrapte nachttreinen terug te brengen.

Veel Europese bestemmingen zijn beter per trein bereikbaar dan je misschien denkt. Stap bijvoorbeeld ’s middags in Amsterdam in de Eurostar, stap over in Londen op de chique Caledonian Sleeper en je ontwaakt ’s morgens in Schotland. Met de ICE ben je zo in Bazel en daarvandaan reis je makkelijk door naar zo’n beetje elke bestemming in Italië. Of neem de nachttrein naar Wenen en stap daar over op de nieuwe rechtstreekse Eurocity over de Südbahn naar Triëst, dat nu in Italië ligt, maar vroeger de glorieuze havenstad van het Habsburgse rijk was. Onderdeel van die historische spoorlijn is de Semmeringbahn, ‘s werelds oudste bergspoorweg, genoteerd op de Werelderfgoedlijst.

De nieuwkomers
Nightjet is de naam van de slaaptreinen van Österreichische Bundesbahnen, onder meer van Amsterdam naar Innsbruck, Wenen, Basel en Zürich.
• Het private Tsjechische Regiojet investeert flink in Centraal- en Oost-Europa en introduceert de ene na de andere langeafstands- en nachttrein.
European Sleeper verwierf een half miljoen startkapitaal via aandelen die in een half uur waren uitverkocht. Vanaf april van Oostende naar Praag.
• Flywise verkoopt via AH, Hema en Kruidvat stedentrips per vliegtuig en biedt dat concept nu ook aan per slaaptrein via dochterbedrijf GreenCityTrip.
Midnight Trains noemt zichzelf een ‘hotel op het spoor’ en laat vanaf 2024 slaaptreinen rijden van Parijs naar tien Europese bestemmingen.
• Flixbus’ zusje Flixtrain rijdt budgettreinen tussen 40 Duitse steden en een nachttrein (met alleen zitplaatsen) van Hamburg via Berlijn naar München.
• De slaaptrein van Snälltåget van Berlijn naar Stockholm is ook handig voor Nederlanders: reis ’s avonds naar Hamburg en stap daar over.
Lumo is een dochter van FirstGroup (Great Western Railway, TransPennine Express) en rijdt op hoge snelheid van Londen naar Edinburgh.

Het restaurantrijtuig van de Noorse Bergensbanen dient als gemeenschappelijke huiskamer • foto: Sander Groen
In de Trans-Azië Expres komt het eten niet uit de magnetron, maar uit een echte keuken • foto: Sander Groen

Jaar van het spoor

Het spoor is volop in beweging en dat is goed nieuws voor het klimaat. Volgens de Europese Unie is vervoer verantwoordelijk voor een kwart van de broeikasgasemissies. Als de Europese landen de afgesproken klimaatdoelen willen halen, moeten die vervoersemissies tegen 2050 met 90 procent zijn teruggedrongen. Dat is alleen mogelijk als mensen het vliegtuig en de auto laten staan en dubbel zo vaak de trein nemen. Elke volle Eurostar van Amsterdam naar Londen scheelt vijf vliegtuigen – en veroorzaakt 80 procent minder uitstoot. Daarom werd 2021 uitgeroepen tot Europees Jaar van de Spoorwegen en reed in het najaar de Connecting Europe Express door 26 EU-landen.

Er is momentum, maar lang niet alles loopt op rolletjes. Spoorlijnen sluiten slecht op elkaar aan vanwege verschillende spoorbreedtes, voltages en beveiligingssystemen. Spoorbeheerders werken moeizaam samen en spoorwegmaatschappijen zijn vooral gefocust op binnenlands verkeer en niet op internationale verbindingen. Nieuwe vervoerders moeten onderhandelen met talloze partijen voor een ‘rijpad’; de route en tijden waarlangs de trein van vertrekpunt naar bestemming kan rijden. Het is een complexe puzzel, horen ze dan, want het is al zo druk op het spoor. De GreenCityTrip-trein rijdt bijvoorbeeld deels over goederenlijnen en staat vaak langdurig stil om andere treinen te laten passeren. Ook de Nightjet van Amsterdam naar Wenen kampt met forse vertragingen.

Een conducteur van AKE-Eisenbahntouristik roept een dienstbericht om in de TEE Rheingold • foto: Sander Groen
De slaaptrein van GreenCityTrip heeft geen restaurantrijtuig, daarom nam deze familie hun eigen ontbijt mee • foto: Sander Groen

Ook voor reizigers valt er nog veel te verbeteren. Door de liberalisering van de spoormarkt, de introductie van hogesnelheidstreinen met dynamische prijsstelling, de opkomst van prijsvechters en private vervoerders, plus logge staatsspoormaatschappijen met elk hun eigen tarieven en verkoopkanalen, is het kopen van een treinkaartje er niet eenvoudiger op geworden. Een handige boekingssite, zoals Cheaptickets.nl voor vliegtickets of Booking.com voor hotelkamers, bestaat voor internationale treintickets niet. Een enkeltje Amsterdam-Parijs lukt nog wel, maar wie een Europese treinrondreis plant, moet een speurneus met engelengeduld zijn om de juiste aansluitingen tegen redelijke prijzen te vinden.

De 5 beste Europese treinfilms
1. Pociag (1959) is de beste Poolse film waar je nog nooit van hebt gehoord en speelt zich af in de slaaptrein van Lodz naar Hel aan de Oostzee.
2. Een slaaptrein van Marseille naar Parijs, Simone Signoret als comédienne en Yves Montand als detective, dat is Costa-Gavras’ Compartiment tueurs (1965).
3. Agatha Christies Murder on the Orient Express is meermaals verfilmd, maar de versie uit 1974 met Albert Finney als Poirot is het meest memorabel.
4. In Alfred Hitchcocks The Lady Vanishes (1938) gaat Margaret Lockwood op zoek naar een vrouw die verdwijnt in een trein uit het fictieve alpenland Mandrika.
5. Rheingold (1978) is een obscure, trage en haast hypnotiserende Duitse film, opgenomen in de beroemde TEE Rheingold van Hoek van Holland naar Genève.

Boheems Zwitserland

Als treinsteward Bart na Arnhem mijn coupé heeft klaargemaakt voor de nacht, gaat bij grensovergang Emmerich het rolgordijn dicht. Ik trek het dekbed over me heen, om in te slapen bij het gewieg van de trein. Als ik ’s ochtends wakker word, rolt de trein door het majestueuze Hauptbahnhof van Dresden. Bij een bekertje koffie en een beschuitje met jam zie ik bovenop een heuveltop de imposante burcht van Köningstein. Langs de Elbe kronkelt het spoor door Saksisch en Boheems Zwitserland. Bij het ochtendgloren voert de slaaptrein naar Praag door een van de mooiste natuurgebieden van Europa. Rail Away is er niks bij.

De slaaptrein van GreenCityTrip passeert het station van Usti nad Labem in Tsjechië • foto: Sander Groen

Incheckstress, uren wachten, lange rijen voor veiligheids- en grenscontroles en dan met je benen klem zitten in een metalen sigaar – vliegen is geen pretje en een lange autorit over de Route du Soleil is geen haar beter. Nee, dan de nachttrein: ’s avonds in hartje stad instappen, ’s nachts lekker slapen in een echt bed en ’s morgens uitgerust ontwaken in het buitenland, met nog een hele dag voor je. Zo wordt een stedentrip een stuk relaxter. Wel vergt het een andere instelling: beschouw de reis niet als noodzakelijk kwaad om van A naar B te komen, maar als onderdeel van de vakantie. Geef wat meer uit voor extra comfort en geef je over aan de geneugten van slow travel.

Oké, soms tref je een boze heks als onverkozen disgenoot, maar vaker ontmoet je vriendelijke medereizigers, die eveneens licht avontuurlijk ingesteld zijn. Na een treinreis van een etmaal met de Poolcirkel Expres dook ik in het Noorse Narvik de kroeg in met de conductrice, kelner en machinist. Zittend in de open deur van een Portugese boemel genoot ik op een snikhete zomerdag van een betoverend uitzicht op de Dourovallei. In de Trans-Azië Expres maakte ik vrienden voor het leven in het restaurantrijtuig, dat drie dagen lang ook diende als huiskamer en bar-dancing. Al is het zelden zo chic als in een James Bond-film, het is fijn in de trein.

Gratis nieuwsbrief
Wil jij mijn reisreportages gratis in je mailbox? Ik stuur je graag eens per kwartaal mijn nieuwsbrief.