Nieuwsbrief

Operatie Poollicht

Pelgrims uit de hele wereld komen naar het hoge noorden van Noorwegen om te genieten van een betoverend natuurfenomeen. Geen betere plek om het poollicht te zien dan eilandstad Tromsø.

Poollicht is waarschijnlijk het meest poëtische natuurverschijnsel dat een mens ooit zal zien. Maar dat krijg je niet zomaar, daar moet je wel wat voor doen. Een flink eind reizen bijvoorbeeld, naar bevroren oorden als Antarctica, Alaska of Siberië. Blijf liever in de buurt en ga naar Tromsø. Die eilandstad in de Poolzee telt twee puur natuurlijke topattracties: ’s zomers schijnt de middernachtszon, ’s winters flitst het poollicht. De toeristenindustrie vaart er wel bij; uit de hele wereld komen hier poollichtpelgrims naartoe – met wijd opengesperde ogen en het hoofd in de nek.

Tromsø ligt dik driehonderd kilometer boven de Poolcirkel, maar dankzij een warme golfstroom en hoge sneeuwbergen heerst hier een mild microklimaat. Vers uit Zweeds Lapland, met -30, is het in Tromsø, rond het vriespunt, even wennen aan de warmte. Zo vreemd is het niet dat dit eiland al tienduizend jaar bewoond wordt. In tegenstelling tot barre oorden als Alaska en Siberië staat Tromsø met beide benen in de beschaafde wereld. Er is een universiteit met jong volk, volop bars en restaurants en een uitbundig nachtleven. ‘Parijs van het Noorden’ wordt Tromsø ook genoemd. Schromelijk overdreven, maar een leuke stad is het.

Spoedcursus poollicht

Door een dik pak sneeuw haast ik me naar het Universiteitsmuseum voor een spoedcursus poollicht. In de museumshop wordt duidelijk waar het hier om draait: poollicht voor en na. Er zijn koffietafelboeken te koop en kalenders met prachtfoto’s, cd-roms en dvd’s met tekst en uitleg en parafernalia als muismatjes, sleutelhangers en T-shirts.

In het museum is een permanente tentoonstelling ingericht over het fascinerende natuurspektakel, met als topattractie de ‘poollichtsimulator’; een glazen doos met binnenin een metalen bol die de aarde voorstelt en aan de buitenkant een grote drukknop. ‘Druk op de zonnewindknop om je eigen noorderlicht te maken,’ staat er uitnodigend bij geschreven. Dat doe ik, en jawel, bij de noord- en zuidpool van de miniatuuraarde verschijnt een felroze licht. Reuze leuk, maar wijzer word ik er niet van.

Dat word ik wel van de rest van de tentoonstelling. Poollicht, zo leer ik, ontstaat door explosies op de zon die grote hoeveelheden geladen deeltjes het heelal inslingeren. Als die ‘zonnewind’ de aarde nadert, botst hij op zuurstof- of stikstofatomen. Daarbij ontstaat energie en die is te zien in de vorm van flitsend of vlammend geel, groen, paars of rood licht. Het aardmagnetisch veld zorgt ervoor dat het vooral voorkomt bij de noord- en zuidpool. Op Antarctica noemt men dat zuiderlicht of deftig aurora australis, op ons halfrond heet het noorderlicht, of aurora borealis.

Poollichtprofessor

Dat is het noorderlicht in een notendop, maar er is meer aan de hand, zo vertelt Michael Rietveld me in puik Nederlands met Noors accent. “Je bent op de goede plek,” zegt hij, “want hier ben je precies op de noorderlichtovaal, de ring rond de magnetische pool op Groenland waar het noorderlicht het sterkst is. De kans om het te zien is hier groter dan op de Noordkaap of Spitsbergen.” Professor Rietveld kan het weten; hij werkt voor het poollichtobservatorium van de universiteit. Een kilometer of wat buiten de stad is het van verre te zien; een van de hypersensitieve radarantennes is zo groot als een voetbalveld.

Rietveld geeft uitleg over het noorderlicht, maar de wetenschappelijke termen beginnen al snel te duizelen. Het poollicht is een ingewikkeld verschijnsel waar, zo bekent Rietveld ruiterlijk, wetenschappers nog maar weinig van weten – pas anderhalve eeuw geleden werd ontdekt hoe het poollicht ontstaat. Er is werk aan de winkel voor Rietveld en zijn megaschotels.

Wél blijft hangen hoe ik mijn kansen kan vergroten om het magische flikkerlicht te zien. Want dat is zo eenvoudig nog niet. In jaren met een verlaagde zonne-activiteit, zoals nou net tijdens mijn bezoek, komt het niet iedere dag voor. Als het er wél is, dan pas vanaf zes uur ’s avonds, in verband met de rotatie van de aarde. En natuurlijk is het alleen te zien in het donker en als er geen wolkje aan de lucht is.

Gisteravond stond ik al een stief uur te turen vanaf mijn hotelbalkon. Samen met een goed glas wijn toog en om middernacht, onwetend dat Tromsø juist op dat tijdstip uit de noorderlichtzone roteert en er geen schijn van kans was dat ik iets zou zien. Het ‘tijdsluik’ van het noorderlicht is van zes tot twaalf, met het hoogtepunt om tien uur. Bovendien zie je het pas goed vanaf het platteland, in het stikdonker, ver weg van de ‘lichtvervuiling’ van de stad.

Poollichtexcursie

Gelukkig is er in Tromsø een VVV en die denkt graag met u mee. Ik boek een kant-en-klare poollichtexcursie, word halfzes opgehaald en een halfuur later gedropt in het midden van nergens. Niets of niemand te bekennen, behalve een kudde rendieren en een lavvo – zo’n puntvormige tent die de Lappen als knusse schoorsteen om een knappend kampvuur heenbouwen. Getuige de rookpluim uit de nok moet er binnen leven zijn.

Ik schuif het tentdoek opzij en ontwaar een man en een vrouw op rendiervellen rond het vuur in hun zondagse Lapse kostuums. De taken zijn netjes verdeeld; Tore, heer des huizes, schenkt een beker vol glühwein van lingonbesjes om me op te warmen, gastvrouw Tove schept de linzensoep op en later bakt Tore de rendierbieflapjes bruin terwijl Tove een kletspraatje maakt met mij – voorzover de gemeenschappelijke vocabulaire strekt. Een hartverwarmende ontvangst, maar daarvoor ben ik hier niet.

Met een bolle buik van het Lapse avondmaal gaan we naar buiten om de rendieren te voeren, zodat zij een smakelijk maal zullen zijn voor de gasten na mij, en dan word ik geparkeerd op een boomstronk in de sneeuw – stipt getimed voor het spitsuuur van het noorderlicht. Ik zit er klaar voor, kom maar op met het avondvullend natuurspektakel. Het noorderlicht laat op zich wachten. Na een uur turen ben ik nog geen memorabele ervaring rijker, maar wel een stijve nek. Een flinke bries steekt op, wolken trekken voor de maan en al snel ontstaat een complete sneeuwstorm. Operatie Poollicht mislukt.

Poollichtcruise

Een avond later komt de herkansing. Met een koud biertje van ’s werelds noordelijkste brouwerij plof ik neer in een van de leren fauteuils van het M/S Nordlys – Noors voor noorderlicht. Op dat schip van de befaamde Hurtigruten maak ik een minicruise, de ándere populaire poollichtexcursie: tussen Skjervøy en Tromsø zit ik van acht en twaalf in de volledig verduisterde panoramalounge op de eerste rang.

Ditmaal heb ik meer geluk. Ik neem mijn eerste slok, die ik meteen weer uitproest: ik zie het licht! Na drie dagen mag ik eindelijk aanschouwen hoe het noorderlicht danst aan de hemel als een fluorescerend groene wervelwind. Ik knipper met mijn ogen en het is voorbij. Het nieuws gaat als een lopend vuuurtje over het schip en luttele minuten later zit de panoramalounge bomvol.

Tot groot genoegen van mijn medepassagiers en mijzelf licht de hemel regelmatig op; een wonderschoon en tegelijk angstaanjagend schouwspel. Het poollicht dwarrelt langs de hemel in allerlei kleurschakeringen waar soms ineens bizarre steekvlammen uitschieten. Ineens verschijnen vier van die groene spoken tegelijk aan de hemel die samen een betoverende choreografie dansen. Met mijn ogen knipperen doe ik niet meer, want hier kan geen lasershow tegenop. 

Noorderlichtfestival
Op Soldagen, 21 januari, verschijnt de zon in Tromsø weer aan de horizon. Precies één minuut schijnt ie dan, maar voor de inwoners, die twee maanden geen licht hebben gezien, is het reden voor feest. Niet alleen op de dag zelf, want van 16 tot 21 januari gaat een internationaal filmfestival (www.tiff.no) vooraf, en van 22 tot 28 januari is er het 20e Noorderlichtfestival (www.nordlysfestivalen.no) met muziek van klassiek tot experimentele elektronica en authentieke volksmuziek – vaak geïnspireerd op het poollicht.
Poollicht Praktisch
De reis
Tromsø is te bereiken vanuit Amsterdam met een overstap in Oslo met SAS Scandinavian Airlines (www.scandinavian.nl), retour va. € 288 incl. tax en toeslagen.
Beste tijd
De beste periode om het poollicht te zien is van half oktober tot eind maart. ’s Morgens uitslapen, ’s middags lekker lang lunchen en een beetje sightseeën, en ’s avonds eropuit met het hoofd naar de hemel gericht. Een garantie geeft niemand, maar volgens de VVV heeft u een redelijk zekere kans om het poollicht te zien bij een verblijf van drie tot vijf dagen.
Slapen
Wij verbleven in het Radisson SAS Tromsø, een comfortabel en modern hotel met sauna op het dak en uitzicht op de haven. Tot half maart wordt er verbouwd – informeer ernaar voordat u boekt. 2-pk va. € 135, Sjogata 7, tel. +47 77 600 000, www.radissonsas.com.
Eten
Het beste restaurant voor stevige Noorse kost vers uit de zee is Sjømatrestauranten Arctandria in een voormalige visfabriek. De ‘Skarven Plate’ is niet voor leden van de Partij voor de Dieren; behalve vis en schaaldieren liggen op het bord ook walvis en zeehond. Strandtorget 1, tel. +47 77 600 720, www.skarven.no.
Excursies
De beschreven poollichtexcursie waarbij met een Laps gezin wordt gegeten, met rendieren geknuffeld en naar de hemel getuurd, boekten we voor € 60 all-in. De boottocht met de Hurtigruten is elke avond te maken en kost € 65 incl. transfers. Boeken bij de plaatselijke VVV, zie onder.
En verder
Behalve het poollicht heeft Tromsø meer in petto. Warm aanbevolen zijn het Poolmuseum en Polaria, en voor fans van modern(istisch)e architectuur is de Poolzeekathedraal een traktatie. Actieve uitstapjes in de sneeuw zijn er in soorten en maten: van sneeuwschoenwandelen en langlauen tot sleeën met huskies en sneeuwscootersafari’s.
Informatie
Voor vertrek: Visit Norway, tel 0900 899 1170 (€ 0,35 pm), www.visitnorway.nl. Ter plekke: Destinasjon Tromsø, Kirkegata 2, tel. +47 77 610 000, www.destinasjontromso.no.

Gratis nieuwsbrief
Wil jij mijn reisreportages gratis in je mailbox? Ik stuur je graag eens per kwartaal mijn nieuwsbrief.